Liberya
Liberya | |||||
|---|---|---|---|---|---|
Slogan "Özgürlük Aşkı Bizi Buraya Getirdi" | |||||
.svg) | |||||
 | |||||
| Başkent ve en büyük şehir | Monrovia 6°19′K 10°48′B / 6.317°K 10.800°B | ||||
| Resmî dil(ler) | İngilizce | ||||
| Hükûmet | Üniter başkanlık cumhuriyeti | ||||
| |||||
| Tarihçe | |||||
| |||||
| Yüzölçümü | |||||
• Toplam | 111.369 km2 (103.) | ||||
• Su (%) | 13,5 | ||||
| Nüfus | |||||
• Tahminî | 5.358.483[1] (121.) | ||||
• Yoğunluk | 40,43/km2 (180.) | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 7,208 milyar $ (157.) | ||||
• Kişi başına | 1.536 $[2] (179.) | ||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 3,068 milyar $ (163.) | ||||
• Kişi başına | 654 $[2] (174.) | ||||
| Gini (2016) | 35.3[3] orta | ||||
| İGE (2019) |  0.480[4]düşük · 175. | ||||
| Para birimi | Liberya doları[5] (LRD) | ||||
| Zaman dilimi | GMT | ||||
| Telefon kodu | 231 | ||||
| İnternet alan adı | .lr | ||||
Liberya, resmî olarak Liberya Cumhuriyeti; Batı Afrika kıyısında, kuzeybatıda Sierra Leone, kuzeyde Gine, doğuda Fildişi Sahili'ne sınırları bulunan bir ülke. Anlamı "özgürlerin toprağı" olan Liberya, daha önceden köleleştirilmiş Afrika asıllı Amerikalıların özgür çocukları tarafından kurulmuştur. Siyah Afrika'nın sömürge yönetimi olarak Amerikan Kolonizasyon Derneği'nin siyahi muhacirleri yönlendirmesi ve 1847'de ABD'den bağımsızlık kazanan kıtanın en eski cumhuriyeti olan Liberya, son dönemde iki iç savaşa sahne oldu: Liberya İç Savaşı (1989-1996) ve İkinci Liberya İç Savaşı (1999-2003). İkinci iç savaş, yüzbinlerce insanın göçüne ve ekonominin çökmesine neden olmuştur.
Ülke ismi
[değiştir | kaynağı değiştir]1822 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde serbest bırakılan köleler tarafından kurulan ülkenin adı, latince sözcük olan liber (Türkçe: Özgür) sözcüğü baz alınarak oluşturulmuştur. Ülkenin başkenti olan Monrovia ise Amerika Birleşik Devletleri'nin eski başkanlarından James Monroe'den esinlenerek oluşturulmuştur.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Liberya, Batı Afrika'da yer almakta olup, ülkenin güneybatısında Kuzey Atlantik Okyanusu ile sınır komşusudur. 4° ve 9°K enlemleri ile 7° ve 12°B boylamları arasındadır.
Çok karmaşık yüzey şekilleri olan Liberya'nın yaklaşık 560 km'yi bulan kumlu ve alçak kıyı şeridi boyunca lagünler, bataklıklar ve yer yer kayalık burunlar uzanır. Genişliği 23–40 km arasında değişen bu kesimin gerisindeki hafif engebeli tepeler birdenbire yükselerek yerini dar bir orman kuşağına bırakır. Ortalama yüksekliği 180–300 m olan bu kuşağı orman örtüsünün seyrekleştiği bir plato izler. Vadilerle yarılmış bu platonun yüksekliği 450–650 m arasında değişir.
Liberya'nın kuzey kesimi dağlıktır. 1350 metreye kadar yükselen tepeler vardır. Bu bölgenin en yüksek noktası olan Nimba Dağları, Gine sınırında bulunan Guest House (Konuk Evi) Tepesi'nde 1.381 m'ye ulaşır.
Dağlık bölgeden doğan Mano ve Moro ırmakları güneybatı yönünde akarak Atlas Okyanusu'na dökülür. Fildişi Kıyısı sınırını oluşturan Cavalla Nehri'nin bir bölümü ulaşıma elverişlidir. Öteki önemli akarsular Lofa, St.Paul, St.John ve Cestos'dur. St. Paul Nehri üzerinde, başkentin 27 km kuzeydoğusundaki çavlanlarda kurulan baraj önemli bir hidroelektrik kaynağıdır.
Ülke topraklarının tabanında yer alan granit, şist ve gnays oluşumlu kayaç katmanı yoğun kıvrılma ve kırılmalara uğramıştır. Bu katmanın arasına yer yer demir içeren itabirit oluşumları sokulur. Kıyı boyunca kumtaşı yatakları uzanır. Egemen toprak dokusunu, daha çok ağaçların yetişmesine olanak sağlayan ince lateritli topraklar oluşturur.
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]
İklim özellikle kıyı kesiminde yıl boyunca sıcak ve nemlidir. Yağış mevsimi mayıstan ekime, kurak mevsim ise kasımdan nisana değin sürer. Aralık aylarında Sahra'dan kıyıya doğru esen ve harmattan olarak bilinen tozlu ve kuru çöl rüzgârları da iklimi etkiler. Yıllık ortalama sıcaklık 18 °C ile 29 °C arasındadır. Kış sıcaklık ortalaması 24 °C, yazın ise 33 °C 'dir. Kıyı şeridinde 5.080 mm'yi bulan yıllık yağış miktarı, iç kesimlere doğru azalarak 1.780 mm'ye kadar iner.
Tropik yağmur ormanları ülke topraklarının yaklaşık yüzde 40'ını kaplar. Sayıca 26 değişik türü kapsayan kerestelik ağaç türlerinin başında demirağacı, Baphia nitida ve maun gelir. Ormanlarda birçok maymun, antilop ve kemirici hayvan yaşar. Ayrıca cüce suaygırına ve bazı karıncayiyen türlerine rastlanır. Fil, yabanıl manda ve pars giderek ortadan kalkmaktadır. Sürüngen varlığı oldukça zengindir. Başlıca yılan türleri siyah kobra ve engerektir. Üç ayrı timsah türü belirlenmiştir.
Demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Milliyet:[6] Kpelle (851.000), Bassa (568.000), Grebo (388.000), Kru (268.000), Araplar (45.000).
Din:[7] Animizm: %1,3, Hristiyan: %85,1 (Protestanlık: %76,3, Katolikler: %7,2, bağımsız kiliseler: %1,6), İslam: %12,2.
Politik
[değiştir | kaynağı değiştir]Liberya hükûmeti Amerika Birleşik Devletleri hükûmet sistemi baz alınarak kurulmuş üniter anayasal bir cumhuriyettir ve temsili demokrasi ile yönetilir. Güçler ayrılığı ilkesi vardır. Yürütme cumhurbaşkanı başkanlığında, yasama Liberya meclisince ve yargı yargıtay tarafından sürdürülür.
Cumhurbaşkanı, devletin başkanıdır ve aynı zamanda başkomutanıdır.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Liberya'da büyük ölçüde tarım ve demir cevheri ihracatına dayanan, gelişme yolunda bir piyasa ekonomisi yürürlüktedir. Yakın dönemde açık kapı politikasının ve yabancı sermayeye tanınan kolaylıkların katkısıyla sağlanan yüksek ekonomik büyüme hızı, 1980'lerin başında artan ithal petrol maliyetinin ve dünya çapındaki durgunluğun etkisiyle bir yavaşlama sürecine girmiştir.
1988 verilerine göre ülkenin gayrı safi millî hasılası (GSMH) 975 milyon Amerikan doları, büyüme hızının nüfus artış hızının gerisinde kalması nedeniyle oldukça düşük bir gelişme seyri izleyen kişi başına düşen millî geliri ise 400 ABD dolarıdır. 2011'de ülkenin nominal GSYİH'sı 1.154 milyar ABD Doları iken, kişi başına düşen nominal GSYİH 297 ABD Doları ile dünyanın üçüncü en düşük seviyesiydi.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "The World Factbook". The World Factbook (2024 bas.). CIA. Erişim tarihi: 24 Eylül 2022. (Archived 2022 edition)
- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ "GINI index". World Bank. 1 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Human Development Report 2019" (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
- ^ (Amerikan doları da kullanılmaktadır)
- ^ "Joshua Project "Liberia – People Groups"". 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2013.
- ^ "Liberia: Demographic and Health Survey, 2013" (PDF). Liberia Institute of Statistics and Geo-Information Services, Ministry of Health and Social Welfare, and National AIDS Control Program. s. 34. 28 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Nisan 2018.
- ^ "Liberia". International Monetary Fund. 14 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Haluk Hastürk, "Liberya'da Özgürlük ve Ölüm: Bir İç Savaşı Anlamak", Birikim Dergisi, Kasım-Aralık 2003, Sayı:175-176 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
