Horasan Türkçesi
| Horasan Türkçesi | |
|---|---|
| Xorasan Türkçesi | |
 | |
| Ana dili olanlar | İran |
| Konuşan sayısı | 886,000[1] (2014) |
| Dil ailesi | Türki diller
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | yok |
| ISO 639-2 | yok |
| ISO 639-3 | kmz |
 Kuzey Horasan bölgesindeki Türki milletlerin dağılımı | |
Horasan Türkçesi (kendi dilinde: Xorasan Türkçesi, Farsça: تركي خراساني Torki Horasani), İran'ın kuzeydoğusunda ve komşu Türkmenistan'ın Amu Derya ötesine kadar yaşayan Horasan Türkleri tarafından konuşulan Oğuz öbeğine ait yazı dili olmayan[2] bir Türk dilidir. Anadili olarak konuşanların sayısı 2014 yılında 886 bin olarak tespit edilmiştir.[1]
Horasan Türkçesi, Türkmence ve Azerice arasında olup Türkmenceye daha çok yakınlık göstermektedir.[3]
Henüz bir yazı dili olmayan[2] Horasan Türkçesi; Kuzey Horasan, Razavi Horasan ve Güney Horasan olarak üçe bölünmüş olan eski Horasan bölgesinde konuşulmaktadır.
Horasan Türkçesi Batı Türk yazı dillerinin ortak özelliklerini, aynı zamanda ana Oğuz dili (asli uzun ünlülerin korunması, /b/ sesinin korunması gibi) şekilleri koruduğu için Türk dilleri açısından önemlidir.[2]
Keşfi
[değiştir | kaynağı değiştir]Gerhard Doerfer 5 Mart 1969 yılında İran'ın Horasan bölgesinde araştırmalar yapmış ve yeni bir Türk dilinin varlığını göstermiştir. Yaptığı derlemeleri “Chorasantürkische Materialen” adlı kitapta toplayarak bu yeni Türk dil değişkesini Horasanî olarak adlandırıp bir dil olarak nitelendirmiş, fakat lehçe olarak da değerlendirilebileceği görüşünü ileri sürmüştür.[2]
Lehçeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Horasan Türkçesinin lehçelerini Gerhard Doerfer, (özellikle şimdiki zaman ve bildirme ekleri esasında) şimdiye dek bilinen değişkeleri göz önüne alarak şöyle sınıflandırır:[4]
- Kuzey-Batı = Şeyh-Teymur, Bocnurd, Asadlı, Kalat
- Kuzey = Zeyarat, Şirvan, Zourom, Kuçan, Şurak, Douga’ı, Nohur, Anau, Manış, Hasar
- Kuzey-Doğu = Mareşk, Conk, Gucgı, Langar
- Güney-Doğu = Harve ‘Olya, Ruhabad, Çaram-Sarcam
- Güney-Batı = Cogatay, Hokmabad, Soltanabad, Kara-Bag, Pır-Komac, Bam-Safıabad, Esferayen
Heyet Cevat ise dört lehçeye ayırır:[5]
- 1. Güney lehçesi (Cüveyn, Ribat, Mişkan, Bam ve Safiabat)
- 2. Merkez lehçesi (Servilayet)
- 3. Kuzeydoğu lehçesi (Deregez, Kelat ve Kocan)
- 4. Kuzeybatı lehçesi (Şirvan ve Bocnurt)
Sesbilgisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ünlüler
[değiştir | kaynağı değiştir]Horasan Türkçesinde 9 kısa (a, ä, ı, e, u, ü, i, ö, o), 9 uzun (ā, ē, ō, ū, ī, ǖ, ö, i, ä) ünlü vardır.[2]
İlgili kitaplar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Tulu, Sultan (1989). Chorasantürkische Materialien aus Kalāt bei Esfarāyen. Berlin: Klaus Schwarz Verlag. ISBN 3-922968-88-0.
- Doerfer, Gerhard; Hesche, Wolfram (1993). Chorasantürkisch: Wörterlisten, Kurzgrammatiken, Indices. Wiesbaden: Harrassowitz. ISBN 3-447-03320-7.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Khorasani Turkish - Ethnologue". 6 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2019.
- ^ a b c d e "Zemine Ziyayeva, "Horasan Ağızları", Journal of Qafqaz University, Sayı 18, Bakü 2006, s. 91-97" (PDF). 19 Mart 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ "Sultan Tulu, "Horasan Türkçesi ile İlgili Folklor Çalışmaları", Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 1, 1994, s. 48-51". 16 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2013.
- ^ Sultan Tulu, Gerhard Doerfer/Wolfram Hesche. Türkische Folklore-Texte aus Chorasan, Turcologica 38, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 1998, XIV + 504 S. + 2 harita. Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Journal of Arts and Sciences Sayı: 5, Mayıs 2006[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Heyet Cevat, “Torki‐ye Horasani”, Varlıg No: 71‐5, Şubat, Mart 1989, s. 18‐40.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Alles über Chorasan – in arabischer und lateinischer Schrift9 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Homepage der Chorasan-Türken18 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.