Filistin Yahudileri
Filistin Yahudileri, tarihin herhangi bir anında Filistin'de (veya İsrail'de) yaşamış Yahudilere denir. İsrail devleti kurulmadan önce Filistin Yahudilerine "Yahudi cemaati" anlamına gelen Yişuv denmekteydi. 1881'de Yahudilerin Filistin'e olan göçleri başlamadan önce bölgede yaşayan Yahudilere "Eski Yişuv", 1881'den sonra göç edenlere "Yeni Yişuv" denmeye başlandı. Modern İsrail devleti 1948'de kurulduktan sonra, Filistinli Yahudiler İsrail vatandaşı olduğundan, "Filistinli Yahudi" terimi kullanılmamaya başlandı.
Genel bakış
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı İmparatorluğunun dağılmasının ardından, bugünün İsrail, Batı Şeria ve Gazze topraklarında yaşayanların tamamını sadece Müslümanlar oluşturmamaktaydı. 16. yüzyılın ortalarında Osmanlı İmparatorluğu himayesindeki adı geçen bölgede Yahudi nüfusu 10,000'i geçmemekteydi[1] ve bu rakam toplam nüfusun %5'ini oluşturmaktaydı. 19. yüzyılın ortalarında Türk kaynaklarına göre, 600,000 nüfuslu bölgenin %80'ini Müslümanlar, %10'unu Arap Hristiyanlar ve %5 ila 7'sini Yahudiler oluşturuyordu.[2]
Filistin'deki Yahudi cemaatinin durumu, komşu Arap ülkelerine kıyasla daha karmaşıktı.[3] Yemen, Irak, Suriye ve Lübnan'da Yauhdi cemaatlerin çoğunluğu homojendi fakat 19. yüzyılın Filistin'inde Yahudi haccı ve Avrupa sömürge projeleri Doğu Avrupa'dan büyük ölçüde Aşkenazın ve Bulgaristan, Türkiye ve Kuzey Afrikalı Sefaradların ilgisini çekti.[3] Filistinli Yahudiler sadece İberya kökenli değildi, asırlar öncesinden Yidiş dili konuşan Yahudi cemaatleri de mevcuttu.[3]
Osmanlı'nın Filistin'deki son dönemlerine doğru yerli Yahudiler genelde 'Dört Kutsal Şehir' olarak anılan Safed, Taberiye, El-Halil ve Kudüs'te yaşıyordu.[3] Yahudi nüfusunu, Yidiş dili konuşan Aşkenazlar ile Sefaradlar oluşturmaktaydı. Ladino dilini konuşan Sefarad grubuna, Arapça konuşan Magrebimler de dahildir. Kudüs dışındaki dört kutsal şehirde anadil ağırlıklı olarak Arapça ve Ladino'ydu.[3] Rusya ve Doğu Avrupa'dan gelmiş dolayısıyla Aşkenaz olan Kudüs Yahudilerinin anadili ise ağırlıklı olarak Yidiş'ti. 1882'de Kudüs'te, 1290'ını Magrebimlerin oluşturduğu 7620 kişilik bir Sefarad nüfusu mevcuttu. Türk tebasına bağlı şehrin yerlilerinin Arapçası akıcıydı.[3] Sefarad/Magrebim, Aşkenaz ve Yahudi olmayan diğer nüfusun lingua francası Arapçaydı.[3]
Filistinli Arap olan Halil el Sakakini ve Vasıf Cevheriye gibi ünlülerin otobiyografi ve hatıratlarından anlaşıldığı üzere Osmanlı'nın son dönemlerindeki Filistin'de Yahudilere abnaa al-balad (ülkenin oğulları), 'hemşehri' veya Yahud avlad Arab (Araboğulları Yahudiler) denmekteydi.[3] Şubat 1919'da Birinci Filistin Kongresi'nin yayınladığı anti-Siyonist manifesto Siyonist göçlere karşı çıkıp, sadece savaştan önce bu topraklarda yaşayan Araplaşmış Yahudileri sıcak karşılamaktadır.[3]
1948'den önce Avrupa Yahudilerine "Filistinli" denmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrupalı Yahudiler yaşadıkları ülkelerde "doğulu" olarak kabul edildiler. Örneğin, 18. yüzyılda yaşamış Prusyalı filozof Immanuel Kant Avrupalı Yahudiler için "aramızda yaşayan Filistinliler" demektedir.[4] Gerek Arap, gerek Yahudi gerekse başka bir ulusa bağlı olsun, bölgedeki İngiliz Mandası, Filistin vatandaşları için "Filistinli" terimini kullanmıştır.
"Filistinli Yahudi" teriminin anlamı üzerine tartışma
[değiştir | kaynağı değiştir]FÖY'de kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]FKÖ'nün Temmuz 1968'de Filistin Milli Konseyi'nce yapılan anayasa eklemesine göre "Filistinli" terimi, gerek yurtlarından çıkarılmış gerekse hala topraklarda yaşıyor olsun 1947'ye kadar bu topraklarda ikamet eden Arapları ifade eder. Bu tarihten sonra yaşadığı topraklar ne olursa olsun kişinin babası Filistinli ise kendisi de Filistinlidir.[5] Buna ilaveten, Siyonist işgal başlamadan önce Filsitin topraklarında yaşayan Yahudiler de Filistinli olarak kabul edilmektedir.[5]
İsrail'de kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Arap şehri Sahnin'de yaşayan İsrail vatandaşı akademisyen, aktivist ve Filistin Milli Konseyi gözlemci üyesi Uri Davis kendisini "anti-Siyonist Filistinli Yahudi" olarak tanımlamaktadır.[6][7] Davis şunu aktarmaktadır: "Kendimi Filistinli Yahudi olarak tanımlamıyorum, ben aslen Filistinli Yahudiyim, 1943'te Filistin ülkesinde Kudüs'te doğdum, doğum belgemin başlığında 'Filistin Hükümeti' yazar. Bunun bir önemi yok. Önemli olan, konunun işimle alakalı olan ve Siyonizm'i eleştirmede avukatlığını yaptığım siyasi içeriğidir. Ben bir anti-Siyonist Yahudiyim."[7] 2006'da tanıştığı Filistinli Müslüman kadın Miyassar Abu Ali ile evlenebilmek için 2008'de İslam'a geçti.[8][9]
Aktör, yönetmen ve aktivist Juliano Mer-Khamis'in annesi İsrailli bir Yahudi ve babası Filistinli bir Müslümandır. 2009'da İsrail Ordu Radyosu'na verdiği demeçte kendisinin "%100 Filistinli ve %100 Yahudi" olduğunu belirtmiştir.[10]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Peters (2005). The Monotheists: Jews, Christians, and Muslims in Conflict and Competition, Volume II: The Words and Will of Godfirst1=Francis E. Princeton University Press. s. 287. ISBN 9780691123738. 30 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2011.
- ^ Rubenberg, Cheryl A. (1989). Israel and the American National Interest: A Critical Examination. University of Illinois Press. s. 26. ISBN 9780252060748. 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2011.
- ^ a b c d e f g h i Salim Tamari. "Ishaq al-Shami and the Predicament of the Arab Jew in Palestine" (PDF). Jerusalem Quarterly. 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2007.
- ^ Kant, Immanuel (1974): Anthropology from a Pragmatic Point of View. Translated by Mary J. Gregor. The Hague: Martinus Nijhoff, cited in Chad Alan Goldberg, Politicide Revisited 22 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. University of Wisconsin-Madison
- ^ a b "The Palestinian National Charter". Permanent Observer Mission of Palestine to the United Nations. 9 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2010.
- ^ Uri Davis. (1995). Crossing the Border: an autobiography of an anti-Zionist Palestinian Jew. ISBN 1-86102-002-3.
- ^ a b Kevin Spurgaitis (2004). "Palestinian Jew Speaks Out Against 'Apartheid State'". Catholic New Times. 26 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2011.
- ^ Freedman, Seth (1 Eylül 2009). "The lonely struggle of Uri Davis". The Guardian. Londra. 4 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2011.
- ^ Dahlah, Saif. "Jewish-Arab director shot dead in northern West Bank". Agence France Presse. 19 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2011.
 | ||
