Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti
Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندى ھۆكۈمىتى Sherqiy Türkistan Sürgündi Hökümiti East Turkistan Government in Exile | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tür | Sürgündeki Hükûmet | ||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Urumçi (iddia edilen) | ||||||
| Merkez | Washington, District of Columbia, ABD | ||||||
| Resmi diller | Uygur | ||||||
| Resmî din | İslam, DTSH dini özgürlüğü de korur ve garanti eder | ||||||
| Tür | Sürgündeki hükûmet | ||||||
| Liderler | |||||||
| |||||||
| Yasama organı | Sürgündeki Parlamento | ||||||
| Kuruluşu | 14 Eylül 2004 | ||||||
| Para birimi | ABD Doları (fiili) | ||||||
| Zaman dilimi | UTC−05:00 (EST) | ||||||
Resmî site https://www.east-turkistan.net | |||||||
Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti (Uygur: شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندى ھۆكۈمىتى ULY: Sherqiy Türkistan Sürgündi Hökümiti; DTSH olarak kısaltılmış), Doğu Türkistan'lı Uygur, Kazak ve diğer Türk halklar tarafından sürgünde kurulan bir hükûmet düzenidir ve Doğu Türkistan'ı Çin yönetiminden kurtarılana kadar Doğu Türkistan'ı ve halkını temsil etmeye yetkili tek organ olduğunu iddia eder.[1] Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, Eylül 2004'te kuruluşundan bu yana ona karşı çıkan Çin tarafından tanınmamıştır.[2]
Doğu Türkistan
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğu Türkistan toprakları, Çin Halk Cumhuriyeti tarafından Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti'nin gayri meşru bir askeri işgal olarak gördüğü bir durum olan Sincan Uygur Özerk Bölgesi olarak yönetilmektedir. DTSH'nin konumu, Doğu Türkistan'ın uzun bir bağımsızlık tarihi olan ayrı bir ulus olmasıdır.[3] DTSH kendilerini "ayrılıkçı" olarak görmüyor çünkü "ait olmadığınız bir şeyden ayrılamazsınız" diye inanıyorlar.[4] Çin Halk Cumhuriyeti'nin konumu, Çin'in 1949'da "barışçıl bir şekilde Sincan'ı kurtardığını", Doğu Türkistan / Sincan'ın uzun zamandır Çin'in bir parçası olduğunu, Doğu Türkistan'ın bağımsız olmadığını ancak Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1933 ve 1934 arasında) ve İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1944 ve 1949 arasında) olarak fiili bağımsızlığını "Çin bölmek ve tarihi gerçekleri tahrif ederek özellikle ayrılıkçıların, aşırı dinciler ve teröristlerin, dış düşman kuvvetlerile kuruduğunu iddia ediyor.[5]
Kuruluşu
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğu Sürgündeki Türkistan Hükûmeti, 14 Eylül 2004'te küresel Doğu Türkistan / Uygur topluluğunun üyeleri tarafından Washington DC'deki ABD Capitol'un HC-6 odasında resmen ilan edildi. 1992 yılında oluşturulan ilk Doğu Türkistan Uluslararası Kongresi'nin başkanı olan Ahmat Igambardi Cumhurbaşkan ve, Anwar Yusuf Turani Başbakan olarak seçildi.[1]
Hedefleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, kendisini Çin'in şu anda Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi olarak bilinen Doğu Türkistan'ın işgalini ve sömürgesini sona erdirmeye çalışan ve Doğu Türkistan'ın bağımsızlığını laik, çoğulcu ve demokratik yönetim olarak herkes için İnsan Hakları ve Özgürlüğü garanti eden Cumhuriyet olarak geri kazanmaya çalışan bir sürgün hükûmeti olarak tanımlamaktadır.[6] Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, 2004, 2006, 2008, 2009, 2011, 2013, 2015 ve 2019 yıllarında kuruluşundan bu yana 8 Genel Kurul topladı. DTSH'nin merkezi esas olarak büyük bir Uygur diasporasının yaşadığı Washington DC'de bulunmaktadır, ancak Türkiye dahil 12'den fazla ülkede üyeleri var. Çin, Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti'nin kurulmasını protesto etmesine ve anayurdunu Doğu Türkistan olarak adlandıran bir kusur "Uygur ayrılıkçıları terörist" olarak iddia etmesine rağmen, DTSH ile Doğu Türkistan İslam Hareketi arasında hiçbir bağlantı yoktur.[7]
Liderlik
[değiştir | kaynağı değiştir]Hükümet Liderliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Sürgündeki Hükûmet, 13'ten fazla ülkedeki Doğu Türkistan diasporası topluluklarının seçilmiş temsilcilerinden oluştuğundan, liderleri birçok ülkede bulunmaktadır. Mevcut liderlik, DTSH'nin Washington D.C.'deki 9. Genel Kurulunda yapılan seçimlerin ardından 12 Kasım 2023'te göreve başladı.[8]
| Durumu | Ad Soyad | Yeri |
|---|---|---|
| Başbakan | Abdulahad Nur | Kanada |
| Cumhurbaşkan | Dr. Mamtimin Ala | Avustralya |
| Cumhurbaşkan Yardımcısı | Dr. Sayragul Sauytbay | İsveç |
| Kabine Sekreteri | Perhat Abduweli | Norveç |
| Dışişleri ve Güvenlik Bakanı | Salih Hudayar | ABD |
| İçişleri Bakanı | Abdushukur Samsak | İsveç |
| İletişim ve Enformasyon Bakanı | Dr. Jurat Obul | ABD |
| Kültür, Eğitim ve Diyanet İşleri Bakanı | Adil Ablimit | Hollanda |
| Ekonomi ve Maliye Bakanlığı | Ibrahim Emin | Belçika |
| Aile, Kadın, Gençlik ve İnsan Hakları Bakanı | Gulveryem Tokhtiyeva | Kazakistan |
Parlamento Liderliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Parlamento, DTSH'nin yasama organıdır. Sürgündeki Hükûmet Parlamentosu 13 ülkedeki diaspora topluluklarını temsil eden 60 üyeden oluştuğundan, liderleri birçok ülkede bulunmaktadır. Mevcut liderlik, Washington DC'deki 9. Doğu Türkistan Genel Kurulunda yapılan seçimlerin ardından 11 Kasım 2023'te açıklandı. Parlamento ayrıca hükûmetin farklı bakanlıklarının denetlenmesine yardımcı olan altı komiteden oluşuyor.
| Durumu | Ad Soyad | Yeri |
|---|---|---|
| Parlamento Başkanı (Meclis Başkanı) | Yarmemet Baratjan | ABD |
| Parlamento Başkanı Yardımcısı(Meclis Başkan Yardımcısı) | Abduveli Adem | Türkiye |
| Parlamento Genel Sekreteri (Meclis Genel Sekreteri) | Elijan Emet | Belçika |
| Dışişleri ve Hukuk İşleri Komitesi Başkanı | Mirqedir Mirzat | Fransa |
| Diaspora ve İçişleri Komitesi Başkanı | Kurbanjan Hisamidin | Norveç |
| İletişim, Medya ve Bilgi Komitesi Başkanı | Fatmagul Çakan | Türkiye |
| Kültür, Eğitim, Diyanet İşleri ve Araştırma Komisyonu Başkanı | Abdullah Khojada | Fransa |
| Kültür, Eğitim, Diyanet İşleri ve Araştırma Komisyonu Eş Başkanı | Abdumutellip Ibrahim | Fransa |
| Aile, Kadın, Gençlik ve İnsan Hakları Komitesi Başkanı | Amannissa Mukhlis | ABD |
Eski Liderlik
[değiştir | kaynağı değiştir]2019 - 2023
[değiştir | kaynağı değiştir]Başbakan: Salih Hudayar; Amerika Birleşik Devletleri
Başbakan Yardımcısı: Mirqedir Mirzat; Fransa
Cumhurbaşkanı: Ghulam Yaghma; Kanada
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Abdulahat Nur; Kanada
Meclis Başkanı: Osmancan Tursun; Almanya
2015 - 2019
[değiştir | kaynağı değiştir]Başbakan: İsmail Cengiz; Türkiye (Nisan 2019'da azledildi)
Geçici Başbakanı: Abdulahat Nur; Kanada (Nisan 2019 - Kasım 2019)
Cumhurbaşkanı: Ahmetjan Osman; Kanada (Ekim 2018'de azledildi)
Geçici Cumhurbaşkanı: Ghulam Yaghma; Kanada (Ekim 2018 - Kasım 2019)
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Hızırbek Gayretullah; Türkiye
Parlamento Başkanı: Koresh Atahan; Almanya
2009 - 2015
[değiştir | kaynağı değiştir]Başbakan: İsmail Cengiz; Türkiye
Cumhurbaşkanı: Ahmet İgemberdi; Avustralya
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Hızırbek Gayretullah; Türkiye
Parlamento Başkanı: Dr. Sultan Mahmut Kaşgari; Türkiye
2006 - 2009
[değiştir | kaynağı değiştir]Başbakan: Damiyan Rehmet; Avustralya
Cumhurbaşkanı: Ahmet İgemberdi; Avustralya
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Abdvueli Can; Türkiye
Parlamento Başkanı: Dr. Sultan Mahmut Kaşgari; Türkiye
2004 - 2006
[değiştir | kaynağı değiştir]Başbakan: Enver Yusuf Turani; ABD (2006'da azledildi)
Geçici Başbakan: Damiyan Rehmet; Avustralya
Cumhurbaşkanı: Ahmet İgemberdi; Avustralya
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Abdvueli Can; Türkiye
Parlamento Başkanı: Dr. Sultan Mahmut Kaşgari; Türkiye
Faaliyetler
[değiştir | kaynağı değiştir]DTSH, Uygurlar, Kazaklar, Kırgızlar ve Doğu Türkistan'daki diğer Türk halkları için insan hakları durumu hakkında çok çeşitli bilinçlendirme ve savunuculuk kampanyaları yürütmektedir. Washington'da ABD Kongresi'nde, Kanada Hükûmeti, AB üye ülkeleri, NATO, Japonya ve Hindistan üzerinde yoğunlaşarak[9] açıkça Doğu Türkistan'ın bağımsızlığını yeniden kazanması için çalışmaktadır [10] Mart 2020'de, yeni seçilen Başbakan Salih Hudayar liderliğindeki Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti ve Doğu Türkistan topluluğunun üyeleri ABD Kongre üyesi Ted Yoho [11] ile bir araya gelerek ABD'nin Kongresinde Doğu Türkistan hakkında bir konuşma yapmasını istedi. Kongre üyesi Ted Yoho Doğu Türkistan'ı "işgal altındaki bir ülke" olarak nitelendirdi ve Çin'i Uygurlar, Kazaklar, Kırgızlar ve diğer Türk halkları soykırımı için kınadı.[12][13]
Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti belirli bir siyasi eğilime sahip olmamasına rağmen, Başbakanının ABD Kongresi'nin muhafazakâr üyeleriyle yakın etkileşimleri,[11] muhafazakâr medyada tutarlı bir görünüm,[14][15][16] Steve Bannon'un Savaş Odası'na konuk görünüşü,[17] ve genel milliyetçi söylemini Doğu Türkistan'ın bağımsızlığı için zorluyor. Kasım 2019'da, ABD Ulusal Güvenlik Konseyi eski Stratejik Planlama Direktörü, ABD Hava Kuvvetleri Tuğgeneral Robert Spalding ve ABD Savunma Bakanlığı eski Çin Direktörü Joseph Bosco ile diğer Amerikalı analistleri DTSH'nin Washington, DC'deki 8. Genel Kuruluna katıldığı ve konuşma yaptı.[18]
Haziran 2020'de Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, bağımsızlık yanlısı Uygur, Mançu ve Tibet gruplarının "her türlü Çin emperyalizmine" karşı olma çabalarına öncülük etti ve ABD Dışişleri Bakanlığı, Avrupa Birliği Konseyi ve Hindistan, Japonya ve İngiltere Dışişleri Bakanlıklarına ortak bir mektup gönderdi ve "Çin işgalini" reddetti ve "uluslararası toplumu Doğu Türkistan, Mançurya, Güney Moğolistan ve Tibet için tam bir ulusal bağımsızlık sağlayan demokratik bir çözüm getirmeye yardım etmeye çağırdı. ." [19]
Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, Uygur İnsan Hakları Politikası Yasası'nın [20] kabul edilmesine övgüde bulundu ve Başkan Donald J Trump'a ve ABD Kongresine teşekkür etti. DTSH, "Umarız bunun Doğu Türkistan'a özgürlük ve bağımsızlığı geri kazanmanın ilk adımı olacağını umuyoruz" diye açıklama yaptı.[21]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b The Uyghurs: Strangers in their own land. New York: Columbia University Press. 2010. s. 150. ISBN 9780231519410. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ "China Protests Establishment of Uighur Government-in-Exile in Washington". Voice of America. 21 Eylül 2004. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "Uyghurs urge US Congress to recognize East Turkistan as an Occupied Country". East Turkistan Government in Exile. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ Fink (23 Aralık 2019). "'For Their Own Good': The Detention Of Muslim Ethnic Groups In China". National Public Radio. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "China issues white paper on historical matters concerning Xinjiang". State Council Information Office. Xinhua News. 21 Temmuz 2019. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "Government Policy Statement". East Turkistan Government in Exile. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ "China Protests Establishment of Uighur Government-in-Exile in Washington - 2004-09-21". Voice of America. 21 Ekim 2004. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ "Government Leadership [Hukümet Liderleri]". East Turkistan Government in Exile [Doğu Türkistan Sürgün Hükümeti]. 12 Kasım 2023. 12 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2023.
- ^ "MSO called webinar on East Turkistan atrocities". Times Headline. 4 Haziran 2020. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ Hatch (3 Haziran 2020). "Prime Minister Salih Hudayar on China". News/Talk WOWO 1190 AM/107.5 FM. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ a b "Congressman Yoho Tweet". Twitter. 10 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ "Congressman Ted Yoho's Speech on China's Oppression in East Turkistan". YouTube. CSPAN. 26 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ Congress (11 Mart 2020). "House of Representatives" (PDF). Congressional Record: Proceedings and Debates of the 116th Congress, Second Session. 166 (47): 1815. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ "How the coronavirus impacts religious minorities encountering human rights abuses in China". One America News Network. 24 Mart 2020. 28 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "Persecution of Ehtnic Minorities in China - Salih Hudayar". Dove Tv. 24 Mart 2020. 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ Gary (9 Nisan 2020). "China Appointed to UN Human Rights Council as it forces Uyghurs into Slave Labor". Christian Broadcasting Network. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "Prime Minister Salih Hudayar with Steve Bannon on the War Room Pandemic". War Room Pandemic. 12 Nisan 2020. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "Summary of the ETGE's 8th General Assembly (November 10-12)". East Turkistan Government in Exile. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "Open Letter Opposing China's Imperialism in East Turkistan, Manchuria, South Mongolia, and Tibet". East Turkistan Government in Exile. 15 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ Sheperd (19 Haziran 2020). "President Trump Signs Law to Halt China's Egregious Human Rights Abuses". The Stream. 22 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020.
- ^ "Statement Thanking the United States for Passing & Signing the Uyghur Act". East Turkistan Government in Exile. 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- http://east-turkistan.net/ 19 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti
- http://twitter.com/ETExileGov 15 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti'nin Twitter Hesabı
- http://nationalawakening.org/ 16 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Doğu Türkistan Ulusal Uyanış Hareketi