Edward William Charles Noel
| Edward Covbertin Noel | |
|---|---|
 İngiliz İstihbaratı subayı Binbaşı Noel, 1919 | |
| Doğum | 14 Nisan 1886 |
| Ölüm | 10 Aralık 1974 (88 yaşında) |
| Bağlılığı |  Birleşik Krallık |
| Rütbesi | Binbaşı |
| Sonraki işi | Konsolos (Ahvaz), İstihbarat Subayı (Bağdat) |
Edward William Charles Noel,[1][2] E. W. C. Noel,[1][2] Edward Covbertin Noel[3] (14 Nisan 1886 - 10 Aralık 1974), Mondros Mütarekesi'nde Doğu Anadolu'da faaliyet göstermiş İngiliz istihbarat subayı.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]İngiltere'nin Hindistan ordusunda görev yaptı. 1915 Nisan'ında İran'ın Ahvaz şehrine konsolos olarak gönderildi. Burada görevli olduğu dört sene boyunca, bölgede yaşayan insanların etnik kökenlerini inceleme fırsatı oldu. İran'da Kürtçe öğrendi. Mondros Mütarekesi'nden sonra Bağdat'a İngiliz İstihbarat Komiserliği'nde görevlendirildi. 12 Mart 1919 tarihinde Kürt bölgelerinde inceleme yapmak için görevlendirildi. Osmanlı'nın Doğu vilayetlerinde Kürt aşiret reisleri ile görüşmeler yaptı. 13 Haziran 1919 tarihinde Bağdat İngiliz Komiseri Albay Wilson, İngiliz himayesinde bağımsız Kürdistan kurulması ile ilgili girişimler yapılmasını Londra'ya İngiliz Dışişlerine önerdi. Yüzbaşı E. C. Noel, 3 Temmuz 1919 tarihinde Bağdat'tan İstanbul'a geldi. Burada İngiliz Yüksek Komiseri Müsteşarı T. B. Hohler ve Kürtçü liderlerle görüşmeler yaptı. Noel'e Dahiliye Nazırı Âdil bey tarafından Osmanlı postanelerinden şifreli telgraf çekebilmesine izin veren bir belge verildi.[4][5][6]
Tom Hohler, İngiliz Dışişlerindeki meslektaşı Telley'e gönderdiği mektupta,[7] Bağdat'tan İstanbul'a gelen Yüzbaşı Noel ile görüştüğünü, Noel'in bir Kürt Lawrence olma hevesinde olduğunu, Mezopotamya'da İngiliz hakimiyetinin kesin olduğunu, bunun bir doğu sınırı olacağını ve bu yüzden buradaki Kürt aşiret reisleri ile iyi geçinmek gerektiğini bildirir. Kürt ileri gelenleri ile yapılan toplantıda Noel'in, diğer Kürtlerden ayrı olarak dikkat çekmeden bölgeye gitmelerini kararlaştırdıklarını rapor eder. Bu karara rağmen, Tom Hohler, Yüzbaşı Noel'in büyük bir ihtiyatsızlık yaptığını anlatır. Noel, Kürt Kulübü'nün toplantısına resmi üniforması ile gitmiştir. İngiliz Yüksek Komiser Müşaviri Hohler, meslektaşı Telley'e gönderdiği raporunda Noel'in bu umursamaz tavrından yakınır.
Amiral Calthorpe'un 10 Haziran 1919 tarihinde Dışişleri Bakan Vekili Lord Curzon'a yazdığı telgrafta, Noel'in dikkat çekmemek için Kürt ileri gelenlerinden ayrı olarak bölgeye gideceğini ve ahaliyi Mustafa Kemal Paşa'ya karşı ayaklandıracağını yazdı.[8]
Ali Galip Olayı
[değiştir | kaynağı değiştir]İngiliz Subayı Noel, Bedirhan Aşiretinden Kâmuran, Celâdet ile Halep'te buluştu. Bölgede kendilerine bağlı aşiretlerden silahlı adamlar toplayarak Malatya'ya geldiler.[9][10] Malatya mutasarrıfı Halil ve Sivas yeni Valisi olarak atanan Harput (Elazığ) eski Valisi Ali Galip bu grubu karşıladı. Malatya'daki Süvari Alayı'nın bu kalabalık grubu tutuklamaya kalkışmayıp İstanbul'a bildirdi. Mustafa Kemal askerlikten ve 9. Ordu Müfettişliğinden ayrılmış olmasına ve yetkisi olmadığı halde sadece Erzurum Kongresi Heyet-i Temsiliye Başkanı sıfatı ile Sivas Kongresini engellemek isteyen grubun üzerine askeri kuvvetler sevk etti.
Daha önceden Ali Galip'in İstanbul Hükûmeti tarafından görevlendirilmesi ile ilgili Teşkilat-ı Mahsusa Başkanı Albay Kara Vasıf Bey, Mustafa Kemal Paşa'yı bilgilendirmişti. Ancak 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa'nın Albay Kara Vasıf Beyin haber vermesinden aylar önce Ali Galip'i azarlaması, Mustafa Kemal'in daha önceden tertip ile ilgili istihbarat aldığına delil gösterilir.
19 Eylül 1919 tarihli Urfa'dan İstanbul'daki İngiliz Yüksek Komiserliğine gönderdiği telgrafta, bölgede görüştüğü Kürt aşiretlerinin bir İngiliz işgalini iyi karşılayacaklarını söylediklerini, bölge nüfusunun yüzde ellisinin Kürtlerden oluştuğunu, aşiretlerin bölgelerine bir Kürt vali atanması durumunda kendisinin buyruğuna uyacaklarını ve Majesteleri Hükûmetine de dost olacaklarını bildirir.[4]
Nutuk'tan
[değiştir | kaynağı değiştir]Atatürk'ün Nutkunda Covbertin Noel ile ilgili bilgiler verilmiştir. 7-8 Eylül 1919 gecesi Sivas'ta bulunan Mustafa Kemal Paşa, Malatya 12. Süvari Alayı Komutanı Cemal Bey ile telgraflaşmıştı. Mustafa Kemal'in sorması ve Cemal Bey'in cevaplaması şeklinde geçen telgraflaşma Nutuk'un vesikalar/belgelere ayrılmış 3. cildindeki 59. belgede yayınlanmıştır.
Mustafa Kemal Cemal Bey'e sorar:
- -Oraya bir İngiliz binbaşısı gelmiş. Adını, yanında kimler olduğunu bildiriniz.
Cemal Bey cevap verir:
- -Evrakında ismi Covbertin Noel'dir. Yanındakiler Bedirhanzade Kâmuran ve Celadet Beyler ile Diyarbekirli (Diyarbakır) Cemil Paşazade Ekrem Bey ve Diyarbekirli Hilmi Efendi ile birtakım ekraddır.
Cemal Beyin verdiği bilgiye göre Covbertin Noel, yanında 20-25 silahlı Kürt ve aşiret reislerinin oğulları ile Malatya'ya gelmiştir. Noel'in yanında ise bir İngiliz Çavuş bir de er vardır. Cemal Bey bu silahlı grubu tutuklamaya durumunun elverişsiz olduğunu, Noel'in otomobil ile Malatya'ya gelen Elaziz (Elazığ) (eski) valisi ile görüştüğünü bildirdi. Mustafa Kemal, Cemal Bey'e bu grubu sıkı bir biçimde göz altında bulundurmasını istedi. Daha sonra üzerlerine takviye birlikler gönderildiğinde Noel ve yanındakiler ile Elazığ eski valisi Ali Galip ve Bedirhanlılardan Malatya Mutasarrıfı Urfa yönünde kaçtılar.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bilal Şimşir, Kürtçülük, ISBN 9752202153
- Sina Akşin, İstanbul Hükümeti ve Milli Mücadele, ISBN 9754581249
- Atatürk, Nutuk
- Atatürk, Nutuk, Cilt III, Vesikalar/Belgeler
- Erol Uluberen, İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, ISBN 978-975-6747-81-0
- Doğan Avcıoğlu, Milli Kurtuluş Tarihi, Cilt-1, ISBN 975-478-026-9
- Lord Kinross, Atatürk:Bir Milletin Yeniden Doğuşu, ISBN 975-405-035-X
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Edward William Charles Noel, Kürdistan 1919: Binbaşı Noel'in Günlüğü, Avesta Yayınları, 1999, ISBN 975-7112-60-7.
- ^ a b Edward William Charles Noel, Diary of Major E.M. Noel, C.I.E., D.S.I., on Special Duty in Kurdistan, from June 14th to September 21st, 1919, Basrah, Government Press, 1920.
- ^ A.g.e. Bilal Şimşir, Kürtçülük, s.323
- ^ a b Akşin, Sina. İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele s. 539, s. 542-543. Türkiye İş Bankası. ISBN 9754581249.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ A.g.e. Bilal Şimşir, Kürtçülü, s 325
- ^ Nutuk, C.III, Diyarbakır 13. Kolordu Kumandanı Halit Bey'den Mustafa Kemal Paşa'ya telgrafta Osmanlı subayları arasında şifreli telgraflaşmanın yasak edildiği dönemde İngiliz Subayı mister Novil'in Hükümetten aldığı izinle serbestçe şifreli telgraflaşma yaptığından yakınır
- ^ Şimşir, Bilal. Kürtçülük, b.4, s.326-327. Bilgi. ISBN 9752202153. 11 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2008.
Documents on British Foreing Policy, s.693-695, No:464
- ^ Uluberen, Erol (1970). İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları. ISBN 978-975-6747-81-0.
Binbaşı Noel, Kürt şefleriyle anlaşmaya varırsa bundan büyük yararlar sağlanabilir. Seyyit Abdülkadir ile Emin Ali Bedirhan, şüphe uyandırmamak için Kürt bölgelerine Noel'den ayrı olarak gidecekler. Kürtler henüz Mustafa Kemal Paşa'ya karşı ayaklanmadılar ama Noel bunu sağlayacağından emin.
[ölü/kırık bağlantı] - ^ Ataturk: Rebirth Of A Nation. İstanbul: Altın kitaplar. 1966. ISBN 975-405-035-X.
Ali Galip, Malatya'da yanında E.W.C. Noel adında bir İngiliz Binbaşısı ile birlikte Kürtlerden bir kuvvet topluyordu. Şimdi de yanına eskiden bu bölgeleri haraca kesmiş olan Bedirhan adlı Kürt aşiretinden iki kişiyi (celadet ve Kamuran) almıştı. Mustafa Kemal hem Ali Galip'in hem de Noel'in tutuklanmaları için emir verdi
- ^ Avcuoğlu, Doğan. Milli Kurtuluş Tarihi, 1838'den 1995'e. İstanbul. ISBN 975-478-026-9.
Sadrazam Ferit Paşa da İngilizler ile konuşmalarında "Kemalist Eylem'i" küçümser...Fakat öte yandan, Ferit Paşa, Ali Galip gibi maceracı emekli albaylardan, Kürt Kulübü'nden ve "Kürt Lawrence" olmaya hevesli Binbaşı Noel'den yararlanarak Mustafa Kemal'i ortadan kaldırmaya çalışır.