Bok böceği

Bok böceği
Bir bok böceği türü
Biyolojik sınıflandırma
Üst âlem: Eukaryota Âlem: Animalia Alt âlem: Eumetazoa Şube: Arthropoda Alt şube: Hexapoda Sınıf: Insecta Takım: Coleoptera (Kın kanatlılar)
Familyalar ve oymaklar
Scarabaeidae Canthonini Eucraniini Eurysternini Gymnopleurini Scarabaeini Sisyphini Incertae Sedis

Bok böceği veya pislik böceği, kısmen veya tamamen dışkıyla beslenen böceklerin ortak adıdır.

Bu türlerin büyük çoğunluğu, kın kanatlılar (Coleoptera) takımında sınıflanan Scarabaeidae familyasının alt familyalarında Scarabaeinae ve Aphodiinae'nin üyesidir. Özellikle Scarabaeinae alt familyasının tek başına içerdiği 5.000'den fazla türün büyük çoğunluğu tamamen dışkıyla beslenir ve bu yüzden de bu alt familya için zaman zaman "asıl bok böcekleri" terimi de kullanılır. Ancak, kın kanatlıların diğer bir familyası olan Geotrupidae de dışkıyla beslenen ve "toprak kazan bok böcekleri" olarak anılan türler içermektedir.

Özellikleri

Bok böcekleri sert kabuklu böceklerdendir ve birçoğu parlak metalik renklerde ve 5–60 mm büyüklüğündedir. Bu böcek, küre imal edebilen tek böcektir. 30 adet parmağa sahiptir. Ön ayaklarının yardımıyla dışkıdan iri bir küre yapar, bu kürenin içine yumurtalarını aşılar ve küreyi başı hep doğuya dönük olarak, arka ayaklarıyla yuvasına itip gömer. Yirmi dört gün sonra yavruları belirmeye başlayınca, küreyi topraktan çıkarıp suya götürür. Küre suda eridiği zaman da yavrular serbest kalır.

Bok böceği, yönünü Samanyolu galaksisini kullanarak belirlediği bilinen tek böcek türüdür.

Beslenme

Etçil ve otçul hayvanların gübrelerini yer ve bunları top haline getirerek saklar.

Dağılım

Birçok farklı habitatta yaşarlar, çöl, tarlalar, orman ve otlaklar buna dahildir. Aşırı derecede soğuk veya kuru havayı sevemezler. Antarktika hariç bütün kıtalarda görülürler.

Başkalaşım görülür.

Ekoloji ve davranış

Bok böceği türlerinin sıklıkla oldukça özgün ekolojik gereksinimleri vardır. Örneğin, Aphoniidae alt familyasının üyeleri olan Dialytes türleri ve Aphotaenius carolinus geyik dışkısını geri dönüştürmek üzere özelleşmiştir. Bir örneğinin Scarabaeinae alt familyasından Canthon pilularius olduğu ve "yuvarlayıcı böcekler" olarak anılan bir grup bok böceği ise dışkı kümesinden ayırdığı bir parça dışkıyı top haline getirip, o küme üzerine gerçekleşebilecek olası bir mücadeleden yuvarlayarak uzaklaştırır. Yine Scarabaeinae alt familyasının üyesi olan Copris fricator, Phanaeus vindex, Onthophagus hecate ve Onthophagus cribricollis türleri ise dışkı topunu dışkı kümesinin altında oluşturur. Kimi bok böcekleri ise omurgalıların yuvalarında yaşar. Çoğunluğunu bok böceklerinin oluşturduğu bu alt familyalarda, beslenmeleri farklı olan türler de bulunur. Örneği (Sarabaeinae) mantarlarla beslenir.

Kültürde

Mısır Skarabeleri-İstanbul Arkeoloji Müzesi

Bok böcekleri (Skarabe) eski Mısır’daki en yaygın sembollerden biridir. Mısır geleneğinde farklı bağlamlarda, üç değişik anlamda kullanılmış olan sembolün simgelediği anlamlar şöyle açıklanır:

• Ra’nın “khepre” şeklini temsil eden kullanımlarında kozmik evrenin meydana getirilişini simgeler. Bu böceğin üreme biçimi, kendi kendini doğuran, daha doğrusu kendi kendinin nedeni olan yaratıcı güç “Phtha”nın evrendeki kozmik nesneleri şekillendirerek oluşturmasını temsil eder. Burada söz konusu olan güç, yoktan var eden değil, “var edilen”i biçimlendiren bir güçtür. Mısır’ın hiyeroglif yazısında “olmak”, daha doğrusu “verilen biçimi alarak varlık haline dönüşmek” anlamına gelen “hpr” ya da “kheper” fiili ayakları açık bir skarabe ile yazılır. İlah Khepra'nın adı da bu fiilden türemiştir.
• Güneş ile birlikte kullanımlarında, Güneş Sistemi’nin kendisine yaşam veren, kendisini yöneten Sirius Sistemi ile ilişkisini simgeler. Böceğin yumurtalarını koyduğu ve itme gücüyle yuvarladığı küre, kozmozda bir güçle yuvarlanıp giden bir ateş küresi olan ve tohumlarını Sirius’ten alan Güneş’i simgeler. Sembolün bu anlamdaki kullanımında, sembole genellikle Güneş’i simgeleyen bir diskin eşlik ettiği görülür.
• Ölüm ve ölüm-ötesi konularıyla ilgili olarak kullanımında ise reenkarnasyonu simgelemek üzere kullanılırdı. Bununla birlikte skarabenin eski Mısır’da aynı zamanda bir tür muska olarak da kullanıldığı bilinmektedir.

Antik Mısır'ın tılsımsal böceği

Antik Mısır'ın bu kutsal böceği, günümüz dünyasının bile en geçerli tılsımlarından biridir. Eski Mısırlılar onun yaratılış, erkekliğin tartışılmaz gücü, üreme, bilgelik, reankarnasyon, ölümsüzlük ve yenilenmeyle özdeşleştirmişlerdir. Gübre böceği tılsımı hemen hemen dört bin yıllık bir faal yaşam süresi gösteren ve dünyadaki tılsımların içinde en uzun bir geçmişe sahip olanıdır. Bugün bok böceği simgeli yüzük, küpe ve broşlar uğur olarak hala kullanılmaktadır.

Resimler

• 
  Cetonia aurata
• 
  Phyllopertha horticola
• 
  Oryctes nasicornis
  
• 
  Cetonia aurata
• 
  Küresini yuvarlayan bir bok böceği
• 
  Melolontha melolontha
  
• 
  Melolontha melolontha
• 
  Melolontha melolontha
• 
  Melolontha melolontha
  
• 
  Oryctes nasicornis
• 
  Dynastes tityus
• 
  Oxysternon conspicillatum

Kaynakça

Diğer

• Dictionnaire des symboles, Jean Chevalier, s.850.
• Semboller Ansiklopedisi, SALT, Alparslan.Ruh ve Madde Yayınları, sayfa 299,
• Meta Ansiklopedi, Ruh ve Madde Yayınları, 2010,SALT, Alparslan ve ÇOBANLI, Cem.
• Dharma Ansiklopedi, Dharma Yayınları, SALT, Alparslan ve ÇOBANLI, Cem. sayfa 396.

Dış bağlantılar

Vikitür'de konuyla ilgili taksonomik bilgiler bulunur:

Scarabaeinae

Vikitür'de konuyla ilgili taksonomik bilgiler bulunur:

Aphodiinae

• Scarabaeinae
• Gübre böceklerinin yaşam döngüleri, İngilizce.
• Australia Museum, Gübre böcekleri21 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.