Belgrad'ın Fethi
| Belgrad'ın Fethi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) Belgrad'ın Fethi'ni gösteren bir gravür | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Macaristan Krallığı |
 Osmanlı İmparatorluğu | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Mihály Móré Balázs Oláh |
I. Süleyman Pîrî Mehmed Paşa | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 700 | 15.000-25.000 | ||||||||
Belgrad'ın Fethi, Macaristan Krallığı'nın elinde bulunan Belgrad'ın (o dönemdeki adı Nándorfehérvár) Temmuz 1521'de, Osmanlı İmparatorluğu tarafından kuşatılmasıyla başlayan ve 29 Ağustos 1521'de fethiyle sona eren süreçtir.
I. Süleyman'ın 1520 Eylül'ünde Osmanlı Padişahı olmasının ardından Macaristan Kralı II. Lajos'a gönderdiği elçinin hakaret görmesi veya öldürülmesi ve Macar kuvvetlerinin Knin'i ele geçirmesi üzerine Süleyman, Belgrad üzerine sefer düzenlemeye karar verdi. 18 Mayıs 1521 tarihinde Belgrad üzerine sefere çıkan Süleyman'ın önderliğindeki Osmanlı Ordusu, Temmuz ayında şehri kuşatma altına aldı. Sadrazam Pîrî Mehmed Paşa'nın komutasındaki ordu, bir ay kadar süren kuşatma sonrasında şehri ele geçirdi. Osmanlı kuvvetleri ayrıca Böğürdelen, Zemun ve Salankamen şehirlerini devlet topraklarına kattı.
Belgrad'ın kaybedilmesinden sonra zayıflayan Macaristan Krallığı, 1526'da Osmanlı kuvvetleriyle gerçekleşen Mohaç Muharebesi'ni kaybetmesi sonrasında Osmanlı İmparatorluğu'na bağlandı. Belgrad ise, 1688'deki Belgrad Kuşatması'na kadar Osmanlı egemenliğinde kaldı.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]-Hunername2.jpg)
Sultan II. Mehmed önderliğindeki Osmanlı İmparatorluğu, 1453 yılında Konstantinopolis'i ele geçirerek önemli bir zafer kazanmış, şehri Osmanlı İmparatorluğu'nun yeni başkenti yapmış ve böylece Bizans İmparatorluğu'na son vermişti.[1] Osmanlılar yayılmacı hedeflerinde daha da hırslandılar ve nüfuzlarını Avrupa'ya daha da yaymaya çalıştılar. Tuna ve Sava nehirlerinin birleştiği noktada stratejik olarak konumlu kale şehir olan Belgrad'ı kuzeye doğru ilerlemeleri için önemli bir geçit olarak gördüler. Osmanlı İmparatorluğu'nun yayılmacı hırsları, Avrupa devletlerinin istikrarı ve güvenliği için önemli bir tehdit oluşturdu ve Osmanlı'nın daha fazla saldırısına karşı koymak için ortak bir çabaya yol açtı.[1] 1452 yılında eski vali (gubernátor) János Hunyadi, naipliği Kral V. Ladislas'a devretti; Kral V. Ladislas da reşit oldu ve Besztercze Kontu ve Macaristan'ın kaptan generali oldu.[2]
Belgrad'ın alınması için Osmanlı İmparatorluğu tarafından ilk girişim 1440'ta gerçekleştirildi. Padişah II. Murad komutasındaki ordu Nisan 1440'ta, Macaristan Krallığı yönetimindeki şehri kuşattı.[3]
Birkaç ay sonra, aynı yılın sonbaharında kuşatma kaldırıldı ve şehir Macar yönetiminde kaldı.[4][5] Osmanlı kuvvetleri tarafından şehre yönelik ikinci kuşatma 1456 Temmuz'unda, Padişah II. Mehmed yönetimindeki ordu tarafından gerçekleştirildi. Bir aydan kısa süren bu kuşatma da Osmanlı açısından başarısızlıkla sonuçlandı.[6] 1492'de şehir, Osmanlı kuvvetleri tarafından üçüncü kez kuşatıldı. Semendire Sancak Beyi Hadım Süleyman Paşa önderliğindeki Osmanlı kuvvetleri, şehrin kuşatılması sırasında Erdel üzerine yaptığı akınlarda mağlup olarak geri çekildi ve şehrin kuşatması sonlandı.[7] İki devlet arasında bu kuşatmanın ardından büyük bir çatışma yaşanmadı.[7] 28 Mart 1519'da imzalanan barış antlaşmasıyla iki devlet birbirine saldırmayacak ve her iki devletin tüccarları da diğer devletin topraklarına serbestçe girebilecekti.[7]
Padişah I. Selim'in Mısır seferi sırasında Macaristan Kralı yönetimindeki ordu, İzvornik üzerine yürüyerek, Sancak Beyi Mustafa Bey'i öldürdü.[8] Ancak I. Selim, bu olaya karşı herhangi bir şey yapamadan, Eylül 1520'de öldü.[6] I. Selim'in ardından Osmanlı Padişahı olan I. Süleyman, tahta geçtiğini haber vermek üzere Macaristan Kralı II. Lajos'a gönderdiği Behram Çavuş, farklı kaynaklara göre kral tarafından hakaret gördü, alıkonuldu veya öldürüldü.[7][9] Nicolae Iorga, alıkonulma sebebi olarak Macaristan'da Süleyman'ın öldüğüne dair haberlerin yayıldığını yazmaktadır.[10] Diğer yandan Macar kuvvetlerinin Bosna Sancağı'na bağlı Knin'in Macar kuvvetleri tarafından ele geçirilmesi sonrasında Süleyman, Belgrad üzerine sefer düzenlemeye karar verdi.[9]
Kuşatma
[değiştir | kaynağı değiştir]Hazırlık
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sefere çıkılmadan önce Süleyman; Anadolu, Karaman, Diyarbekir, Şam ve Mısır beylerbeylerine sefer sırasında devletin sınırlarını korumalarını, Rumeli beylerbeyine İpsala'da yığınak yapıp kendisi Edirne'ye varınca kendisini karşılamasını, Rumeli'deki akıncı beylerine kendilerine tâbi olan akıncıları toplamalarını, Bosna ve İzvornik sancak beylerine ise kendilerine bağlı kuvvetleri toplamalarını ve bölgede padişah haslarından olan maller ile, ordunun gelişine kadar hazır olacak şekilde gemiler yapılmasını emretti.[11] Erdel'den Macaristan'a gelecek desteğin engellenmesi için akıncı beylerinden Mihaloğlu Mehmed Bey, Niğbolu üzerinden Erdel'e saldırması için gönderildi.[11]
Macaristan'a karşı yapılacak seferde, Karadeniz'in Tuna nehrine kadar olan kısmının fethi için Danişmend Reis görevlendirilirken; Mihaloğlu Mehmed Bey, Turahanlı ve Bosna Beyi Yahya Paşazade Bali Bey komutasındaki akıncılar da öncü olarak Macaristan içine sevk edildi.[9] Öte yandan Sadrazam Pîrî Mehmed Paşa komutasındaki tımarlı sipahilerin Belgrad üzerine gönderilip, Tuna'nın sağ tarafından ilerleyerek şehri uzaktan kuşatması kararlaştırıldı ve bu kapsamda elli kadar gemiyle Tuna üzerine kuşatma için gerekli malzemelerle birlikte yola çıkıldı.[9]
Süleyman komutasındaki Osmanlı Ordusu, farklı kaynaklara göre 16[11] veya 18[12] Mayıs 1521 tarihinde İstanbul'dan ayrılarak Belgrad üzerine sefere çıktı. Sefere çıkan Osmanlı kuvvetlerinde fil de bulunmaktaydı.[13] 28 Mayıs'ta Edirne civarına ulaşan orduya Rumeli beylerbeyi ve sancak beylerine bağlı kuvvetler de katıldı.[11]
Hunyadi güçlerini toplayamadan önce, II. Mehmed'in ordusu (eski kayıtlara göre 160.000, daha yeni araştırmalara göre 60-70.000 kişi) Belgrad'a geldi. Kuşatma 4 Temmuz 1456'da başladı. Osmanlılar şehrin surlarını bombalamaya başladı.[14]
Szilágyi kalede sadece 5.000-7.000 kişilik bir güce güvenebilirdi. Mehmed, kuşatmasını burunun boynuna kurdu ve 29 Haziran'da şehrin surlarını yoğun bir şekilde bombalamaya başladı. Adamlarını üç bölüme ayırdı: Rumeli kolordusu 300 topunun çoğuna sahipken, 200 nehir savaş gemisinden oluşan filosu geri kalanına sahipti. Rumeliler sağ kanatta, Anadolu kolordusu ise sol kanatta dizilmişti. Ortada Sultan'ın kişisel muhafızları, Yeniçeriler ve komuta merkezi vardı. Anadolu kolordusu ve Yeniçeriler, her ikisi de ağır piyade birlikleriydi. Mehmed, bataklıkları devriye gezmek ve kalenin takviye edilmediğinden emin olmak için nehir gemilerini çoğunlukla şehrin kuzeybatısına yerleştirdi. Ayrıca, piyadenin Hunyadi'nin ordusu tarafından kuşatılmasını önlemek için güneybatıdaki Sava nehrini de gözetliyorlardı. Tuna'dan doğuya doğru uzanan bölge, sağ taraftan kuşatılmamak için Sultan'ın feodal ağır süvari birliği olan Sipahiler tarafından korunuyordu.
Hunyadi bundan haberdar edildiğinde, Macaristan'ın güneyinde ordu için ek hafif süvari birlikleri topluyordu ve bunlarla kuşatmayı kaldırmayı planlıyordu. Nispeten az sayıda olmalarına rağmen, soylu arkadaşları insan gücü sağlamaya istekliydi ve köylüler de bunu yapmaya fazlasıyla istekliydi. Vatikan tarafından hem sapkınları bulmak hem de Osmanlılara karşı bir haçlı seferi vaaz vermek için Macaristan'a gönderilen Rahip Capistrano, Belgrad'a doğru ilerlediği büyük, ancak yetersiz eğitimli ve donanımlı bir köylü ordusu kurmayı başardı. Capistrano ve Hunyadi, orduyu ayrı ayrı komuta etseler de birlikte seyahat ettiler. İkisi de toplamda yaklaşık 40.000-50.000 asker toplamıştı.
Sayıca az olan savunucular, o zamanlar Balkanlar'ın en iyi tasarlanmış kalelerinden biri olan Belgrad'ın müthiş kalesinin gücüne güveniyorlardı. Belgrad, 53 yıl önce Stefan Lazareviç tarafından Sırp Despotluğu'nun başkenti olarak belirlenmişti. Kale bir tepedeydi ve saraylı iç kale, ana askeri kampları, dört kapısı ve çift duvarı olan büyük bir üst şehir ve ayrıca şehir merkezinde katedrali ve Tuna'da bir limanı olan alt şehir olmak üzere üç savunma hattıyla ayrıntılı biçimde tasarlanmıştı. Bu inşa çabası, Orta Çağ'ın en ayrıntılı askeri mimari başarılarından biriydi çünkü nehirlerin Tuna ve Sava'nın birleştiği noktada olmasının doğal engelinden de faydalandı.[14] 2 Temmuz'da Capistrano Belgrad'a geldi.[15]
Deniz savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hunyadi, Osmanlı filosu şehrin ikmalini durdurmak için Tuna Nehri boyunca Belgrad'ı kuşatırken Zemun Kalesi'nin yakınlarına kampını kurdu[14] Hunyadi'nin birincil amacı, kuşatma altındaki garnizonu desteklemek ve ikmali için nehir geçişini güvence altına almaktı. Bunu başarmak için Tuna Nehri üzerindeki tüm gemilerin toplanmasını emretti ve Szilágyi ile iletişim kurarak ona stratejik bir konumdan Osmanlı filosuna bir saldırı başlatmaya hazır olması talimatını verdi. Szilágyi, şehirden Sırpların mürettebatıyla yaklaşık kırk gemi hazırladı.[14] Osmanlı Deniz Filosu 60 kadırga ve yaklaşık 150 küçük gemiden oluşuyordu.
14 Temmuz 1456'da, nehirde 5 saatlik savaş başladıktan sonra Hunyadi, üç büyük Osmanlı kadırgasını batırarak ve dört büyük gemi ile 20 küçük gemiyi ele geçirerek deniz ablukasını kırdı. Sultan'ın filosunu yok ederek Hunyadi, birliklerini ve çok ihtiyaç duyulan yiyecekleri şehre taşıyabildi. Kalenin savunması da güçlendirildi.
Osmanlı saldırısı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Üçüncü vezir Ahmed Paşa komutasındaki kuvvetler, 7 Temmuz'da Böğürdelen'i ele geçirdi.[9] Sonrasında buraya gelen Süleyman, kalenin genişletilmesini ve bir iç kale yapılmasını istedi.[9] Öte yandan Pîrî Mehmed Paşa tarafından görevlendirilen Semendire Sancak Beyi Gazi Hüsrev Bey Tuna'nın sol yakasındaki Zemun'u alırken, ikinci vezir Çoban Mustafa Paşa komutasındaki birlikler de Salankamen'i ele geçirdi.[13]
Sadrazam Pîrî Mehmed Paşa komutasındaki kuvvetler, yaklaşık bir ay Belgrad'ı kuşattı.[13] Celâlzâde Mustafa Çelebi'nin belirttiğine göre 15.000, Hocazâde Mehmed'e göre 25.000 kadar Osmanlı askeri şehrin kuşatmasında yer aldı.[16] Belgrad'ın savunması için Mihály Móré ile Balázs Oláh'ın komutasında 700 kadar asker vardı.[17][18]
Bir haftalık yoğun bombardımandan sonra, kalenin surları birkaç yerden aşıldı. 21 Temmuz'da II. Mehmed, gün batımında başlayıp bütün gece süren tam kapsamlı saldırı emri verdi. Kuşatan ordu şehri bastı ve ardından kaleye saldırmaya başladı. Bu, kuşatmanın en kritik anı olduğundan, Hunyadi savunuculara katranlı tahta ve diğer yanıcı maddeler atmalarını ve ardından kaleyi ateşe vermelerini emretti. Kısa süre sonra, şehirde savaşan Yeniçerileri, yukarı şehre doğru boşluklardan geçmeye çalışan diğer askerlerden ayıran bir alev duvarı oluştu. Çevrili Yeniçeriler ile yukarı şehrin içindeki Szilágyi'nin askerleri arasındaki savaş Hristiyanların lehine dönmeye başlamıştı ve Macarlar surların dışından gelen şiddetli saldırıyı püskürtmeyi başardılar. Şehrin içinde kalan Yeniçeriler böylece öldürülürken, yukarı şehri geçmeye çalışan Osmanlı birlikleri ağır kayıplar verdi.
Son savaş
[değiştir | kaynağı değiştir]_1456.jpg)
Ertesi gün, bazı anlatımlara göre, köylü haçlılar kendiliğinden eylem başlattı ve Capistrano ve Hunyadi'yi durumdan faydalanmaya zorladılar. Hunyadi'nin savunuculara Osmanlı mevzilerini yağmalamamaları yönündeki emirlerine rağmen, bazı birlikler yıkılmış surlardan gizlice dışarı çıktı, Osmanlı hattının karşısında mevzi aldı ve Osmanlı askerlerini taciz etmeye başladı. Osmanlı Sipahileri taciz eden kuvveti dağıtmaya çalıştılar ancak başaramadılar. Hemen, daha çok savunucu duvar dışındakilere katıldı. İzole bir olay olarak başlayan şey hızla tam bir savaşa dönüştü.
Capistrano'lu John ilk başta adamlarına duvarların içine geri dönmelerini emretmeye çalıştı, ancak kısa süre sonra kendini yaklaşık 2.000 köylü levymen tarafından çevrili buldu. Daha sonra onları Osmanlı hatlarına doğru götürmeye başladı ve "Başlangıcı yapan Tanrı bitişi de halledecektir!" diye haykırdı. Capistrano haçlılarını Sava nehrinin karşısındaki Osmanlı arkasına götürdü. Aynı zamanda Hunyadi, Osmanlı kampındaki top mevzilerini ele geçirmek için kaleden dışarı umutsuz bir hücum başlattı.
Bu garip olaylar dönüşü karşısında şaşıran ve bazı tarihçilerin söylediği gibi, açıklanamayan bir korkuyla felç olmuş gibi görünen Osmanlılar kaçtı.[19]
Sultan'ın yaklaşık 5.000 Yeniçeriden oluşan koruması, paniği durdurmak ve kampı yeniden ele geçirmek için çaresizce çabaladı, ancak o zamana kadar Hunyadi'nin ordusu da planlanmamış savaşa katılmıştı ve Osmanlı çabaları işe yaramadı. Sultan bizzat savaşa girdi ve tek başına bir şövalyeyi öldürdü, ancak daha sonra uyluğuna bir ok yedi ve bayıldı. Savaştan sonra, Macar akıncılarına geceyi kalenin surlarının arkasında geçirmeleri ve olası savaşın devamına karşı tetikte olmaları emredildi, ancak hiç Osmanlı karşı saldırısı olmadı.
Osmanlılar karanlığın örtüsü altında aceleyle geri çekildi ve yaralılarını 140 vagonda taşıdılar. Konstantinopolis'e doğru çekildiler.
Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ancak Macarlar bu zaferin bedelini ağır ödediler. Kampta veba çıktı ve János Hunyadi üç hafta sonra 11 Ağustos 1456'da Macaristan'ın Zimony kentinde (daha sonra Sırbistan'ın Zemun kentinde) öldü.[2] Transilvanya'nın başkenti olan Gyulafehérvár Katedrali'ne (şimdiki adıyla Alba Iulia) gömüldü.
Kalenin tasarımı kuşatma sırasında kendini kanıtladığı için, Macarlar tarafından bazı ek takviyeler yapıldı. Osmanlıların yukarı şehre girdiği zayıf doğu surları, Zindan Kapısı ve ağır Nebojša Kulesi ile güçlendirildi. Bu, Mehmed'in torununun torunu Kanûnî Sultan Süleyman'ın sonunda ele geçirdiği 1521 yılına kadar kaleye yapılan büyük değişikliklerin sonuncusuydu.
8 Ağustos 1521 tarihinde dış kaleye giren Osmanlı güçleri,[20] 29 Ağustos 1521 tarihinde iç kaledekilerin teslim olmasıyla şehir Osmanlı egemenliğine girdi.[13][21]
Şehirde yaşayan halkın bir kısmı Macaristan'a giderken, aslen Sırp olanlar İstanbul'a nakledilerek Yedikule civarına yerleştirildi.[13]
Belgrad Kalesi ise yaklaşık 200 topla güçlendirilirken, kalenin korunması için Bosna Sancak Beyi Yahya Paşazade Bâli Bey tayin edildi.[13] Boşalan Bosna Sancağı'nın yönetimi ise Gazi Hüsrev Bey'e bırakıldı.[13] 18 Eylül'e kadar şehirde kalan Süleyman ise 19 Ekim'de İstanbul'a ulaştı.[22]
Fetih hakkında Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun İstanbul elçisi; "Belgrad'ın ele geçirilmesi, Macaristan Krallığı'nın çöküşüne sebep olan olayların başlangıcıydı. II. Lajos'un ölümü, Budin'in ele geçirilişi ve Erdel'in işgaliyle devam eden süreçte Macaristan İmparatorluğu yıkılmış ve diğer ülkeleri de benzer sonu yaşayacağına dair bir korku sarmıştı." şeklinde yorum yapmıştı.[23] Şehir, Osmanlı egemenliğine girdikten sonra, Avrupa'ya düzenlenen akınlarda bir üs görevi gördü ve "Dârü'l-cihad" adıyla anılmaya başlandı.[13]
Belgrad'ın kaybedilmesinden sonra zayıflayan Macaristan Krallığı, 1526'da Osmanlı kuvvetleriyle gerçekleşen Mohaç Muharebesi'ni kaybetmesi sonrasında Osmanlı İmparatorluğu'na bağlandı. Belgrad ise, 1688'deki Belgrad Kuşatması'na kadar Osmanlı egemenliğinde kaldı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Genel
- Szilágyi Sándor: A Magyar Nemzet Története - VI. fejezet, Nándor-Fejérvár eleste 7 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1983). Osmanlı Tarihi, II. cilt. Ankara. ISBN 975-16-0012-X.
- Sakaoğlu, Necdet (Nisan 2012). Süleyman, Hurrem ve Diğerleri: Bir Dönemin Gerçek Hikayesi.
- Clot, André (1992). Suleiman the Magnificent : The Man, His Life, His Epoch. Londra: Saqi Books. ISBN 978-0863561269.
- Aslantaş, Selim (2011). "Belgrad-ı Dârü'l-Cihad". Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15. sayı. ISSN 1305-5992.
- Özel
- ^ a b Rogers, C.J.; Caferro, W.; Reid, S. (2010). The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology. Oxford University Press. s. 2-PA45. ISBN 978-0-19-533403-6. 27 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ a b Tucker, S.C. (2009). A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East [6 cilt]: From the Ancient World to the Modern Middle East. ABC-CLIO. ISBN 978-1-85109-672-5. 27 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ Kalić-Mijušković, Jovanka (1967). Beograd u srednjem veku (Sırpça). Belgrad. s. 110.
- ^ Baştav, Şerif (1991). Osmanlı Türk-Macar tarihi münasebetlerinde İlk Devir. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. ss. 94-95. ISBN 9754560455.
- ^ Spremić, Momčilo (1982). "Prvi pad despotovine". Istorija srpskog naroda (Sırpça). II. cilt. s. 250.
- ^ a b Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; ss. 310
- ^ a b c d Aslantaş, Selim; ss. 23
- ^ Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; ss. 301
- ^ a b c d e f Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; ss. 311
- ^ Iorga, Nicolae (1909). Geschichte des Osmanischen Reiches (Almanca). II. cilt. Gotha. ss. 385-386.
- ^ a b c d Aslantaş, Selim; ss. 24
- ^ Yurdaydın, Hüseyin G. "Ferdî'nin Süleymannâme'sinin yeni bir nüshası". s. 12. 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020.
- ^ a b c d e f g h Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; ss. 312
- ^ a b c d Muresanu & Treptow 2018, s. 218.
- ^ Muresanu & Treptow 2018, s. 219.
- ^ Aslantaş, Selim; ss. 26
- ^ Acta historica (Macarca). LI.-LIX. cilt. Szeged Üniversitesi. 1975. s. 4. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2015.
- ^ Mitták, Ferenc (2008). Képes magyar história: 1111 év. a Kárpát-medencében (Macarca). TTK. s. 187. ISBN 9635966296. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2015.
- ^ Friedrich W.D. Brie (2012). The Brut; Or, the Chronicles of England. Hardpress. s. 524. ISBN 978-1-4077-7342-1.
- ^ Sanudo, Marino; Labalme, Patricia H.; White, Laura Sanguineti (2008). Venice, Cità Excelentissima: Selections from the Renaissance Diaries of Marin Sanudo. Johns Hopkins University Press. s. 209. ISBN 0801887658.
- ^ Sakaoğlu, Necdet; ss. 4
- ^ Aslantaş, Selim; ss. 29
- ^ Clot, André; ss. 39
| 13.-14. |
|
|---|---|
| 15. |
|
| 16. |
|
| 17. |
|
| 18. |
|
| 19. | |
| 20. |
|
Osmanlı mağlubiyetleri italik olarak gösterilmiştir. | |
