Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
Avusturya-Macaristan Österreichisch-Ungarische Monarchie (Österreich-Ungarn) (Almanca) Osztrák–Magyar Monarchia (Macarca) Avusturya-Macaristan İmparatorluğu | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1867-1918 | |||||||||||||||
 Arma (1915-1918)
(ayrıca bakınız Avusturya-Macaristan bayrakları) | |||||||||||||||
Slogan Indivisibiliter ac Inseparabiliter "Bölünmez ve Ayrılmaz" | |||||||||||||||
.svg) 1913 yılında Avusturya-Macaristan | |||||||||||||||
| Başkent | Viyanaa, Budapeşteb[1] | ||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Resmi diller: Almancaa, Macarcab[2] Resmî olmayan azınlık dilleri: | ||||||||||||||
| Hükûmet | Anayasal monarşilerin hükümdar birliği | ||||||||||||||
| Hükümdar (İmparatora, Kralb) | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Yasama organı | Reichsrata, Dietb | ||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||
• Toplam | 676.615 km2 | ||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||
• Sayılan | 52.800.000 | ||||||||||||||
| Para birimi | Gulden (1867–1892) Kron (1892-1918) | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
1) St. Germain Antlaşması 10 Eylül 1919'da imzalandı, Triyanon Antlaşması 4 Haziran 1920'de imzalandı.^cSadece ticari bayrak. Devletin ortak bir millî bayrağı yerine Avusturya ve Macaristan'ın kendi ayrı millî bayrakları vardı. ^a a. Avusturya İmparatorluğu kanadı. ^b b. Macaristan Krallığı kanadı. | |||||||||||||||
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Orta Avrupa'da hüküm sürmüş ve I. Dünya Savaşı'ndan sonra yıkılmış bir imparatorluktur. Bu imparatorluğu oluşturan Avusturya İmparatorluğu ve Macaristan Krallığı aslında içişlerinde bağımsız iki ayrı ülkeydi fakat dışişleri açısından, Avrupa'nın birçok ülkesinde hüküm süren Habsburg Hanedanı'na mensup tek bir Habsburg imparatoru tarafından yönetilmekteydi. Resmî para birimi Kron'du.
Devletin tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]İmparatorluktan önce
[değiştir | kaynağı değiştir]Habsburgların Avusturya'daki egemenliği 1282 yılına kadar uzanır. 1806 yılına kadar Avusturya bölgesi Kutsal Roma Cermen İmparatorluğunun bir parçasıydı ve Arşidüklük olarak kabul ediliyordu. Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun etkinliği azaldıkça Avusturya arşidükleri bağımsız olarak hareket etmeye başladılar. 1806 yılında, Arşidük Franz kendini imparator (kayzer) ilan etti (Avusturya İmparatorluğu).
1866'da Prusya-Avusturya Savaşı yenilgisi ve Alman Konfederasyonunun dağılmasından sonra prestijini kaybeden Avusturya İmparatorluğu kesin olarak mutlakiyetçiliği terk etti ve anayasal parlamenter bir hükûmet kuruldu. Bununla birlikte, yıkılan monarşinin bütününü kapsayacak, içinde tüm ulusların eşitlik ve özerkliğe sahip olacağı gerçek bir federasyon kurulacağı yerde; Macarlar'ın baskısı sonucunda, bir uzlaşma olarak 1867'de bir ikili monarşi kuruldu. Yeni devletin resmi adı Avusturya-Macaristan İmparatorluğu idi. İkili monarşi, her iki kanadını ayrı parlamentoları olan anayasal monarşiler olarak örgütledi. Hükümdar, ordu ve dış politika her ikisi için ortaktı. Diğer konularda her biri bağımsızdı. Monarşinin batıdaki parçası Avusturya'da çeşitli uluslar daha geniş özgürlüklerden yararlandılar Oy hakkı giderek yaygınlaştı.
Ancak uluslar sorunu sürüyordu. 1875 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun çeşitli yerlerinde ve Bosna-Hersek'te ayaklanmalar oldu. Buna bağlı olarak Rusya Osmanlılara savaş açtı ve Osmanlıları yenerek onların Avrupa'daki güçlerine son verecek olan barış antlaşmasını kabul ettirdi. 1878 Berlin Kongresi Bosna-Hersek'i Avusturya-Macaristan'ın işgal etmesine ve yönetmesine karar verdi. Bundan sonra Avusturya-Macaristan'ın Balkanlar'daki istekleri Rusya ve Sırbistan'ın istekleri ile çelişkili bir durum aldı.[3] Otuz yıl sonra 1908'de Avusturya-Macaristan, Bosna-Hersek'i resmen topraklarına kattı. Bu arada 1879'da Avusturya-Macaristan, Almanya ile bağlaşıklık antlaşması imzaladı. 1882'de İtalya'nın da katılması ile genişleyen bu antlaşma Rusya'ya karşı idi. Bu bağlaşıklık Avusturya-Macaristan monarşisindeki çeşitli uluslar üzerinde farklı bir etki yaptı. Almanlar ve Macarlar ittifakı desteklerken; Slav uluslar, özellikle Çekler ve Güney Slavlar 1908'de Bosna-Hersek'in ülkeye katılmasından da rahatsız oldular. O sıralarda Sırbistan Krallığı oldukça güçlü bir duruma gelmişti ve Avusturya-Macaristan'daki Güney Slavların üzerinde etkili oluyordu.[4]
I. Dünya Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]
28 Haziran 1914'te Avusturya veliahtı Franz Ferdinand, Bosna'nın başkenti Saraybosna'da bir Sırp milliyetçisi tarafından suikasta uğrayarak öldürüldü. Beş hafta sonra Avrupa kendisini I. Dünya Savaşı'nın içinde buldu.[4]
Doğu Cephesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Savaşın hemen başında Ruslar, devletin Galiçya bölgesini ele geçirdi. Ama 1915 ve 1916 yıllarında, Alman, Osmanlı ve Bulgar desteğiyle bu bölge geri alındı.
İtalya Cephesi
[değiştir | kaynağı değiştir]1914-1917 yılları arasında, iki devlet karşılıklı olarak birbirine saldırdı. Ancak, iki devletin de hiçbir kazancı olmadı. Üstüne üstlük, fazla miktarda asker kaybı yaşadılar. 1917 yılında Alman desteğinin gelmesi, Avusturyalıların cephede üstün gelmesini sağladı. Ancak 1918 yılında, İtalyanların sert saldırıları nedeniyle, Avusturya kazandığı toprakları iade etmesine neden oldu.
Dağılış
[değiştir | kaynağı değiştir]İtilaf Devletleri ile Avusturya-Macaristan İmparatorluğu arasında, 3 Kasım 1918 tarihinde Villa Giusti Antlaşması ile ateşkes sağlanmıştı. İmzalayanlar: Pietro Badoglio ve Viktor Weber Edler von Webenau. 11 Kasım 1918 tarihinde de Almanya ile yapılan Rethondes Antlaşması ile Batı Cephesi'nde silahlar susmuştur. Aynı sıralarda Habsburg Hanedanı tahttan çekilmiş ve 12 Kasım 1918 tarihinde Viyana'da oluşturulan Geçici Ulusal Meclis, Avusturya'da cumhuriyet ilan etmiştir. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu böylece Avusturya ve Macaristan olmak üzere bağımsız cumhuriyetler haline gelmiştir.
Villa Giusti Antlaşması, bir ateşkes antlaşmasıdır. I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkan Avusturya ile İtilaf Devletleri arasındaki antlaşma ise St. Germain Antlaşması'dır.[5] Antlaşma 10 Eylül 1919 tarihinde imzalanmıştır.[6][7]
Nüfus ve konuşulan diller
[değiştir | kaynağı değiştir]Diller
[değiştir | kaynağı değiştir]| Avusturya tarihi |
|---|
 |
| Macaristan tarihi |
|---|
.jpg) |
| Dil | Salt | Yüzde |
|---|---|---|
| Almanca | 12.006.521 | %23,36 |
| Macarca | 10.056.315 | %19,57 |
| Çekçe | 6.442.133 | %12,54 |
| Lehçe | 4.976.804 | %9,68 |
| Sırp-Hırvatça | 4.380.891 | %8,52 |
| Ukraynaca | 3.997.831 | %7,78 |
| Rumence | 3.224.147 | %6,27 |
| Slovakça | 1.967.970 | %3,83 |
| Slovence | 1.255.620 | %2,44 |
| İtalyanca | 768.422 | %1,50 |
| diğer | 2.313.569 | %4,51 |
| Toplam | 51.390.223 | %100,00 |
Avusturya'daki Diller
[değiştir | kaynağı değiştir]
| Eyâlet | En çok konuşulan dil | diğer diller |
|---|---|---|
| Bohemya | Çekçe (%63,2) | Almanca (%36,8) |
| Dalmaçya | Hırvatça (%96,2) | İtalyanca (%2,8) |
| Galiçya | Lehçe (%58,6) | Ukraynaca (%40,2) |
| Aşağı Avusturya | Almanca (%95,9) | Çekçe (%3,80) |
| Yukarı Avusturya | Almanca (%99,7) | |
| Bukovina | Ukraynaca (%38,4) | Rumence (%34,4), Almanca (%21,2), Lehçe (%4,6) |
| Karintiya | Almanca (%78,6) | Slovence (%21,2) |
| Krayn | Slovence (%94,4) | Almanca (%5,4) |
| Salzburg | Almanca (%99,7) | |
| Silezya | Almanca (%43,9) | Lehçe (%31,7), Çekçe (%24,3) |
| Steiermark | Almanca (%70,5) | Slovence (%29,4) |
| Moravya | Çekçe (%71,8) | Almanca (%27,6) |
| Tirol | Almanca (%57,3) | İtalyanca (%42,1) |
| Küstenland | Slovence (%37,3) | İtalyanca (%34,5), Hırvatça (%24,4), Almanca (%2,5) |
| Vorarlberg | Almanca (%95,4) | İtalyanca (%4,4) |
Dinler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Din/Mezhep | Avusturya-Macaristan | Avusturya | Macaristan | Bosna-Hersek |
|---|---|---|---|---|
| Katolikler | %76,6 | %90,9 | %61,8 | %22,9 |
| Protestanlık | %8,9 | %2,1 | %19 | %0 |
| Sırp Ortodoksları | %8,7 | %2,3 | %14,3 | %43,5 |
| Yahudilik | %4,4 | %4,7 | %4,9 | %0,6 |
| İslam | %1,3 | %0 | %0 | %32,7 |
Eyâletler
[değiştir | kaynağı değiştir] 1. Bohemya, 2. Bukovina, 3. Karintiya, 4. Krayn, 5. Dalmaçya, 6. Galiçya, 7. Küstenland, 8. Aşağı Avusturya, 9. Moravya, 10. Salzburg, 11. Silezya, 12. Steiermark, 13. Tirol, 14. Yukarı Avusturya, 15. Vorarlberg; 16. Macaristan Krallığı, 17. Hırvatistan ve Slovenya Krallığı; 18. Bosna-Hersek |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Citype – Internet – Portal Betriebsges.m.b.H. "Austro-Hungarian Empire k.u.k. Monarchy dual-monarchic Habsburg Emperors of Austria". Wien-vienna.com. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2011.
- ^ Fisher, Gilman. The Essentials of Geography for School Year 1888–1889, p. 47. New England Publishing Company (Boston), 1888. Erişim tarihi; 20 Ağustos 2014.
- ^ "Austria". Britannica. 13 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2012.
- ^ a b Büyük Ansiklopedi, Milliyet, 1990. Cilt 2. Sayfa 512.
- ^ Stangl, Andrea. "The successor states to the Austro-Hungarian Monarchy". habsburger.net. 5 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.
- ^ "Trianon, Treaty of". The Columbia Encyclopedia. 2012. 28 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2016.
- ^ Tucker, Spencer; Priscilla Mary Roberts (2005). Encyclopedia of World War I (1 bas.). ABC-CLIO. s. 1183. ISBN 978-1-851-09420-2. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.
Virtually the entire population of what remained of Hungary regarded the Treaty of Trianon as manifestly unfair, and agitation for revision began immediately.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
