İçeriğe atla

Arapçanın romanizasyonu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Arapça'nın romanizasyonu sayfasından yönlendirildi)

Latinizasyon (Romanizasyon) tabiri genel olarak Latin alfabesi dışındaki ses sistemlerinin Latin alfabesine çevrilmesini ifade eder. Arapçanın Latin alfabesine çevirisi yapılırken bu uygulamaların hiçbirinde (fonetik alfabeler hariç) ortak bir uygulama geliştirilememiştir. Çünkü her ülke kendi harflerini esas alan bir çeviri sistemi benimsemiştir. Fakat yine de ana hatlarıyla genel kabul görmüş bazı sesler ve simgeler tercih edilmeye başlanmıştır. Ortak Türkçe alfabesi esas alınarak yapılan bir işaret sistemi büyük oranda geliştirilmiş durumdadır. Fakat yine de çeşitli ülkelerin, sesleri simgelerken kullandıkları harflerin değişik olması nedeniyle farklılıklar ortaya çıkmaktadır.

Çeviriler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Arapça Latinizasyon
Arapça: ي Arapça: و Arapça: ۋ Arapça: ه Arapça: ن Arapça: م Arapça: ل Arapça: ݢ Arapça: ݣ Arapça: ك Arapça: ڨ Arapça: ق Arapça: ف Arapça: غ Arapça: ع Arapça: ظ Arapça: ط Arapça: ض Arapça: ص Arapça: ش Arapça: س Arapça: ژ Arapça: ز Arapça: ر Arapça: ذ Arapça: د Arapça: خ Arapça: ح Arapça: چ‎ Arapça: ج Arapça: ث Arapça: ت Arapça: پ Arapça: ب Arapça: ا Arapça: ء
Y W V H N M L G Ň K Q Ⱪ F Ģ Ă Ż Ṫ Ḋ Ṡ Ş S J Z R Ž D X Ⱨ Ç C Š T P B A, E Ä,U, İ

Başka bir versiyon ise şu şekildedir:

Arapça Latinizasyon
Arapça: ي Arapça: و Arapça: ۋ Arapça: ه Arapça: ن Arapça: م Arapça: ل Arapça: گ Arapça: ڭ Arapça: ك Arapça: ڨ Arapça: ق Arapça: ف Arapça: غ Arapça: ع Arapça: ظ Arapça: ط Arapça: ض Arapça: ص Arapça: ش Arapça: س Arapça: ژ Arapça: ز Arapça: ر Arapça: ذ Arapça: د Arapça: خ Arapça: ح Arapça: چ‎ Arapça: ج Arapça: ث Arapça: ت Arapça: پ Arapça: ب Arapça: ا Arapça: ء
Y W V H N M L G Ñ K Q Ķ F Ģ Ă Ż Ṫ Ḋ Ṡ Ş S J Z R Ď D X Ḩ Ç C Ť T P B A, E Ä,U, İ
  • Alfabede Arapçada yer almayan ancak Farsçada bulunan üç noktalı harflere de yer verilmiştir.
  • Arapçada üç tane sesli harf vardır: Ä, İ ve U.
    • Ä Harfi: Farklı dillerde veya şive ve lehçelerde, "A veya E" olarak seslendirilebilmektedir (Tersine bir gösterim de doğrudur; Ä: A+E).
    • U Harfi: Farklı dillerde veya şive ve lehçelerde, "U veya Ü" olarak seslendirilebilmektedir.
    • İ Harfi: Farklı dillerde veya şive ve lehçelerde, "I veya İ" olarak seslendirilebilmektedir.
  • Klasik Arapçada gerçekte "I" ve "Ü" sesleri yoktur. Bunlar farklı ülkelerdeki söyleyişlerde sesli harflere bitişik durumdaki sessiz harflerin kalın ve ince olmasına bağlı olarak ortaya çıkar. Örneğin; ال-خالق sözcüğünün Arapçadaki doğru telaffuzu Hálik şeklindedir. Ancak Türkçede Hálık olarak yazılıp okunduğuna sıklıkla rastlanır. Yine de bu aksana dayalı ses değişimi Arapça açısından bir aykırılık teşkil etmez. Yani aslında Arapçada böyle bir ayrım bulunmadığı hâlde, kimi ülkelerdeki okuyuşlarda -kesin bir kural olamamakla birlikte- şu durumlarla karşılaşılabilir:
    • Kalın sessiz harflere bitişik sesli harfler kalın seslere kayar (A, I, U). Bu durum daha çok ana dili Arapça olmayan ülkelerde geçerlidir.
    • İnce sessiz harflere bitişik sesli harfler ince seslere kayar (E, İ, Ü). Bu durum daha çok ana dili Arapça olmayan ülkelerde geçerlidir.
  • Arapçada A ve E için farklı harfler yoktur. Aslında bu sesler arasında fark da bulunmaz. Bu nedenle her iki ses Ä (Æ) harfi ile karşılanır. Kalın sessiz harflere bitişik sesli harfler A'ya kayarken, ince sessiz harflere bitişik sesli harfler E'ye doğru kayar. Ancak bu da kesin bir kural değildir. Örneğin: Sälâ sözcüğü Arapçanın bazı şive ve lehçelerinde Salâ olarak telaffuz edilirken Türkçede Sela olarak söylenir. Aslında her iki kelime de birbirinin aynıdır. Ancak bazı dillerde harfin ses değerini de değiştiren bir göstergedir. Türkçede ise yalnızca eş sesli kelimelerin farklılığını göstermeye yarayan ve aslında etkisiz olan bir işarettir.
  • Ä harfi aslında A ve E arası bir ses (Kapalı E sesi: "Ə") olmasına ve Klasik Arapçadaki orijinal telaffuz bu şekilde yapılmasına karşın farklı şive ve lehçelerde aksana bağlı olarak E veya A seslerine dönüşebilir (Ä: A+E).
  • Ayrıca bu seslerin uzun biçimleri de kullanılır: Â, Î ve Û.
  • Her ne kadar Türkçeye geçen kelimelerde I ve Ü görünse de bu sesler, Türkçe içerisinde dönüşerek ortaya çıkmıştır. Aslında Arapçada bulunmazlar.
  • Arapçada O ve Ö harfleri yer almaz. Örneğin Ömer ismi gerçekte Umar olarak yazılır ve telaffuz edilir.
  • Harflerin seslendirilmesi hareke adı verilen işaretler ile yapılır. Fakat harekelerin kullanımı neredeyse sadece Kur'an ve Arapça öğretim kitaplarıyla sınırlıdır. Bunlar gazete ve kitaplarda genellikle kullanılmaz.
  • Bütün bunlar dikkate alındığında Türkçedeki yazım koşulları göz önünde bulundurularak Arapça sesli harflerin Türkçeye çevirisinde aşağıdaki biçimler tercih edilir.
Latinize Sesler Örnek Türkçe   Uzun Örnek-1 Örnek-2
Ä A, E Yämin Yemin  Kazâ Hâlâ
U U, Ü Mulk Mülk Û Mûzip Sükûn
İ I, İ Sihhat Sıhat Î Îlan Dînî
  • ث: Peltek T sesidir (Ť). Arapçadaki T harfinin peltek biçimidir. Aslında peltek S sesi ile aynıdır. Her iki peltek ses de (T̃ ve S̃) dilin dişlerin arasına değdirilmesiyle çıkarıldığı için aralarındaki farkı anlamak mümkün değildir ve hatta böyle bir fark yoktur. Örneğin: Es̃er...
  • ذ: Peltek D sesidir (Ď). Arapçadaki D harfinin peltek biçimidir. Aslında Peltek Z sesi ile aynıdır. Her iki peltek ses de (D̃ ve Z̃) dilin dişlerin arasına değdirilmesiyle çıkarıldığı için aralarındaki farkı anlamak mümkün değildir ve hatta böyle bir fark yoktur. Örneğin: Z̃eka...
  • ص: Vurgulu S sesidir (Ṡ). Bu harfin çeşitli dillerdeki adı Tsad (Tsade) olarak bilinir. Sert ve dolgun bir S sesi verir. Bu harf Türkçede mevcut değildir. Ancak Arapçadan Osmanlıcaya geçen kelimelerde yer alır. Örneğin: Ṡahib, Ṡadaka, Ṡabır, Ṡabun, Huṡuṡ.
  • ض: Vurgulu D sesidir (Ḋ). Bu harfin adı Dzad (Dzade) olarak da telaffuz edilir. Sert ve dolgun bir Z ses verir. Bu harf Türkçede mevcut değildir. Ancak Arapçadan Osmanlıcaya geçen kelimelerde yer alır. Örneğin: Ramaḋan, Kaḋı, Kaḋa, Ḋarb, Ḋarbe, Arḋ...
  • ح: Ha harfi, boğazın tam ortası sıkılarak gırtlaktan çıkarılır (Ⱨ). Örneğin: Maⱨrem (Mahrem)... Boğazdan gelen gırtlaksı, hafif boğumlu bir H sesidir. Türkçede karşılığı olmayan bu sese en uygun örneklerden birisi de Ⱨacı (Hacı) sözcüğüdür. Türkçede çoğunlukla normal H harfine kayar ve o şekilde seslendirilir.
  • خ: Hı sesi boğazın gırtlağa yakın bölümünden boğazı hırıldatmak suretiyle çıkarılan bir sestir (X). Türkçedeki Xalı (Halı), Xala (Hala), Xoroz (Horoz) sözcüklerinin bu harfle yazılması doğru ses değerlerine örnek teşkil eder. Normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. Standart H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Örneğin: Bakmak sözcüğü Azericede, ayrıca İç ve Doğu Anadolu'da Baḥmaḥ şeklinde telaffuz edilir ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak) gibi...
  • Ṫ: Arapçadaki Dı/Tı (ط) harfinin karşılığıdır. Türkçede bulunmayan D ve T arası bir sestir. Örneğin: Ṫarık, Ṫarikat... Ancak Anadolu Türkçesinde normal T harfi ile bu fark ortadan kalkmıştır.
  • Ż: Arapçadaki Zı (ظ) sesini karşılar. Türkçede bulunmayan Z ve S arası vızıltılı bir sestir. Örneğin: Żan, Żalim, Żafer... Ancak Anadolu Türkçesinde normal Z harfi ile bu fark ortadan kalkmıştır.
  • Ayın (ع) gırtlaksı bir ses olup kesinlikle sessiz bir harftir. Türkçede bu ses yoktur. (Tükçede normal A sesi ile farkı ortadan kalkmıştır). Yeryüzündeki bazı dillerde Ayın'a benzer sesler Ă ile gösterilir. Türkçede ise Arapçadan gelen sözcüklerde çok nadiren kesme işareti ile kullanılır. Örneğin: Măruf, Ăsker, Ărab...
  • Ayın (ع) harfinin çekimli (harekeli biçimleri) Ŭ ve Ĭ olarak gösterilir. Örneğin: Ŭmum, Ĭtır...
  • Gayın (غ) hırıltılı bir G sesidir (Ģ). “Yumuşak-G” (Ğ) harfine benzer ama sert ve hırıltılıdır. Almanların gırtlaktan çıkan R harfinin taşıdığı ses değerine benzer (Ř). Uniform Türk Alfabesi'nde Ƣ harfi ile gösterilir. Batı Anadolu Türkçesinde Ğ sesine dönüşmüştür, ancak Türkiye'nin doğu bölgelerinde yaygındır. Örneğin: Doģan (Doğan). Buradaki Ğ hırıltılı olarak söylenir. Bu nedenle Yumuşak Ğ harfinin aksine Arapçada kelime başında da yer alabilir. Mesela: Ģayb (Gayb)...
  • Kaf-ı Nûni (ڭ) genizden çıkarılan N ve G karışımı bir sestir (Ň, Ñ). Üç noktalı Kef harfidir. Bazen de NG/NĞ olarak öngörülür. Pek çok ağızda N veya Ğ sesine dönüşmüştür. Örneğin: İç Anadolu'da, özellikle Sivas yöresinde Saňa, Baňa, Deňiz sözcükleri. Pek çok kaynakta Tengri veya Tengiz olarak yazılan sözcükler aslında Teñri ve Teñiz şeklinde okunur.
  • Q: Anadolu Türkçesindeki gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın K harfini gösterir. Örneğin: Qomşu (Komşu)... Bazı Türki dillerde ise yine kalın K sesine yakın olarak gırtlaktan çıkarılan kalın bir G sesini karşılar. İç Anadolu ve Doğu Anadolu ağızlarında yaygın olarak kullanılır. Azeri Türkçesinin resmî harflerinden birisidir. Arapçadaki Kaf (ق) harfini karşılar. Örneğin: Qadın (Kadın) sözcüğünün okunuşu "Gadın" şeklindedir. Baştaki G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. (Kimi lehçelerde ise ve bu sese oldukça yakın olan kalın gırtlaksı bir K sesi olarak okunur ve söylenir.)
  • ق harfi aslında şive veya lehçeye dayalı aksana bağlı olarak birbirine dönüşebilen iki sesi birden içerir:
    • ٯ (Noktasız Kaf): Gırtlaktan çıkan kalın bir K sesidir.
    • ڨ (Üç noktalı Kaf): Gırtlaktan çıkan kalın bir G sesidir.
  • Tunus ve Cezayir Arapçasında Türkçedeki gırtlaktan söylenen G harfine benzeyen bir sesi karşılamak için üç noktalı ڨ harfi kullanılır. Bu harf Q ile karşılanır.
  • Mağrip (Tunus ve Cezayir) Arapçasında kalın K sesini göstermek için noktasız Kaf (ٯ) harfi kullanılır. Bu harf (Ⱪ, Ķ) ile karşılanır.
  • W: Açık bir V harfidir. Klasik V sesinden kesinlikle farklıdır. V harfinde dudaklar birbirine değerken, bu seste (W harfinde) tıpkı U sesinde olduğu gibi dudakların birbirine değmesi söz konusu değildir. Arapçadaki Vav (و) ve Batı dillerindeki w sesi başlıca örneklerdir. Örneğin: Dawul (Davul), Hawlu (Havlu), Yawaş (Yavaş).
  • Aynı kaynağa yakın olarak çıkarılan ح (Ⱨ) ve ٯ (Ⱪ) harfleri Türkçede, kendilerine yakın olan diğer seslerden ayrımları en zor yapılan harfler arasındadır. Çünkü hem ses değeri hem de çıktıkları kaynak açısından bakıldığında normal biçimleri ile kalın biçimleri arasında bir yerde duran bu harfler sıklıkla iki yöne doğru kayarak kendilerine yakın seslerden farkları Türkçede ortadan kalkar.
    • H-Ⱨ-X (Arapça: خ-ح-ه) sıralamasında ortadaki Ⱨ harfi ya normal H'ya ya da kalın hırıltılı X'ya dönüşerek Türkçedeki ayırımı son derece zorlaşır.
    • K-Ⱪ-Q (Arapça: ق-ٯ-ك‎) sıralamasında ortadaki Ⱪ harfi ya normal K'ya ya da kalın bir G sesi olan Q'ya dönüşerek Türkçedeki ayırımı son derece zorlaşır.

Uzatılan Harflerin Çevrilmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Düzeltme İmi (ˆ) Türkçede yalnızca sesli harflerin üzerine gelir. Harfin uzun okunmasını sağlar. Örneğin: Hala (babanın kız kardeşi) ve Hâlâ (henüz, sürekli).

Duraklanan Harflerin Çevrilmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Vurgu İmi (´): Sert ve vurgulu bir söyleyiş kazandırır. Vurgu imini tüm sessiz harflere uygulamak mümkündür. Mesela; Ý, Ć, Ś, Ź, Ŕ, Ĺ, Ń, Ḱ, Ẃ, Ḿ, Ṕ harfleri gibi... Türkçede vurgulu okuyuş ancak sessiz harflerde duraklayarak mümkündür. Böylece aslında vurgu iminin birinci işlevi olan vurgulama sağlanmış olur. Örneğin: Hać (Hacc), Haḱ (Hakk)... Böylece sessiz harflerde bir duraksama yaptırır. Örneğin: Aý Han ve Ayhan sözcüklerinin okunuşlarındaki farklılıkta olduğu gibi. Ayrıca Eḱmek ve Ekmek sözcüklerinin okunuşlarındaki farklılıklar yine örnek olarak verilebilir. Anadolu Türkçesinde kesme işareti biçiminde yabancı dillerden -özellikle Arapçadan- gelen bazı kelimelerin aksanlı (duraklayarak) okunmasını sağlar. Burada asıl yapılan şey üzerine geldiği sessiz harfte bir duraklama sağlayıp diğer heceye sesli harf ile başlamaktır. Örneğin: Kıt́a, Kuŕa, Meĺun... Türk alfabesinde bu kelimeleri bu biçimde yazabilmek için aksan işareti yerine, -belki de birbirlerine çok benzedikleri için- kesme işareti (‘) kullanılmıştır. Fakat Türkçede heceyi sessiz harfle bitirip sesli harfle başlamak Anadolu Türkçesinin yapısına uygun olmadığı için zaten söyleyişte de bu biçimler genelde tercih edilmez ve heceler kesintisiz düz okunur.

İnceltilen Harflerin Gösterilmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Aksan İmi (ˋ): Sola yatık olarak kullanılır. Sözcüğün aksanlı olarak seslendirilmesine imkân tanır. Türkçede aksanlı okuyuş ancak bazı harflerin inceltilmesiyle mümkündür. Türkçede fonetik gösterge olarak sessiz harflerde kullanılabilir. K, G, L gibi harflerin inceltilmesini sağlar. Örneğin: Rüzg̀ar, Derg̀ah, Tezg̀ah, Yadig̀ar, G̀ah, Lal̀, Hal̀, Rol̀, Gol̀. Ancak bazı dillerde harfin ses değerini de değiştiren bir göstergedir. Türkçede ise yalnızca kelimelerdeki ses değerini göstermeye yarayan ve aslında etkisiz olan bir işarettir.

Yarı-Sesli Harfler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Araçada Ayn harfi Yarı-Sesli (harekesiz biçimi ise kesinlikle sessiz) bir harftir. Bu harfin Türkçeye çevirisi daima bir problem olmuştur. Çünkü Arapçayı veya Arapça seslerin çıkış yerlerini yeterince bilmeyen bir kişinin bu sesi normal A harfi zannetmesi veya karıştırması kaçınılmazdır. Bu harfin çekimli biçimleri Türkçede kısaltma imi ile gösterilir.

  • Kısaltma İmi (˘): Harflerin kısa bir söyleyiş kazandırılarak telaffuzlarını sağlar. Sesli harflerde bu kısalık ancak gırtlaksı sesler çıkarmakla mümkündür. Bu nedenle sesli harflerde gırtlaksı sesleri temsil eden bir işaret hâline gelmiştir. Çok hızlı ve kısa olarak söylenen Ă-aa, Ĭ-ıh, Hă!, Hĕ!, Hĭ!, Ăh... gibi ünlemler bu kısalığı anlamak için örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca bu sesli harfler Arapçadaki gırtlaktan çıkarılan Ayın (ع) harfinin türevleri (çekimli / harekeli biçimleri) olduğu için gırtlaksı harfleri göstermek için de kullanılır. Örneğin: Ĭlm (İlim)...
  • Ă: Romancada ve Çuvaşçada ayrıca İtelmencede ve Hantıcada yer alır. (Bu dillerde I-A arası bir sestir.)
  • Ĕ: Çuvaşçada bulunur. Romanya alfabesinde 1904'te kaldırılmıştır. (Bu dillerde İ-E arası bir sestir.)
  • Ĭ: Çuvaşçanın resmî olmayan Latin alfabesinde Rusçadan geçen kelimelerde kullanılır. Pinyin alfabesinde de yer alır.
  • Ŭ: Belarus ve Esperanto alfabesinde bulunur. W'ye benzeyen kısa, gırtlaksı ve yarı-sesli bir U harfidir.

Türkçede kısaltma imi özellikle el yazısında inceltme imi ile karışma ihtimali nedeniyle sesli harflerde tercih edilmemiştir.

Arapçayı Arap alfabesi dışında Latin alfabesi ile çevriyazımı için farklı yaklaşımlar ve yöntemler vardır.

Karşılaştırma tablosu

[değiştir | kaynağı değiştir]
Harfler Unicode Ad SATÇS UNGEGN ABD-KK DIN ISO ISO/R Qalam İAO SM Buckwalter UFA BAÇK ArabTeX SSA Harfaba Sistemi
ﺀ 0621 hamza E ʼ, — —, ’ ʾ ˈ, ˌ —, ’ ' ʾ ' ' /ʔ/ e ' 2 ·
ﺍ 0627 ʼalif A ā ʾ ā aa a, i, u; ā aa A /a(ː)/ aa veya A a a a
ﺏ 0628 bāʼ B b b b b b b /b/ b b b b
ﺕ 062A tāʼ T t t t t t t /t/ t t t t
ﺙ 062B ṯāʼ C th ṯ th ṯ ç v /θ/ c _t th ŧ
ﺝ 062C ǧīm, jīm, gīm J j ǧ j ŷ j j /d͡ʒ/ / /ɡ/ j ^g j/g c/g
ﺡ 062D ḥāʼ H ḩ ḥ ḥ H ḥ ḥ H /ħ/ H .h 7 x
ﺥ 062E ḫāʼ O kh ḫ ẖ/ẖ kh j x x /x/ K _h 7'/kh/5 ċ
ﺩ 062F dāl D d d d d d d /d/ d d d d
ﺫ 0630 ḏāl Z dh ḏ dh ḏ đ * /ð/ z' _d th/z đ
ﺭ 0631 rāʼ R r r r r r r /r/ r r r r
ﺯ 0632 zāy ; z z z z z z /z/ z z z z
ﺱ 0633 sīn S s s s s s s /s/ s s s s
ﺵ 0634 šīn : sh š sh š š $ /ʃ/ x ^s sh/ch ş
ﺹ 0635 ṣād X ş ṣ ṣ S ṣ ṣ S /sˁ/ S .s s/S/9 ƨ
ﺽ 0636 ḍād V ḑ ḍ ḍ D ḍ ḍ D /dˁ/ D .d d/D/9' ƍ
ﻁ 0637 ṭāʼ U ţ ṭ ṭ T ṭ ṭ T /tˁ/ T .t T/t/6 ɵ
ﻅ 0638 ẓāʼ Y z̧ ẓ ẓ Z ẓ đ̣ Z /ðˁ/ Z .z Z/z/6' ƶ
ﻉ 0639 ʻayn ' ʻ ʿ ' ʿ ř E /ʕ/ E ' 3 º
ﻍ 063A ġayn G gh ġ ḡ gh g ğ g /ɣ/ g .g gh/3' ğ
ﻑ 0641 fāʼ F f f f f f f /f/ f f f f
ﻕ 0642 qāf Q q q q q q q /q/ q q q/2/k q
ﻙ 0643 kāf K k k k k k k /k/ k k k k
ﻝ 0644 lām L l l l l l l /l/ l l l l
ﻡ 0645 mīm M m m m m m m /m/ m m m m
ﻥ 0646 nūn N n n n n n n /n/ n n n n
ﻩ 0647 hāʼ ~ h h h h h h /h/ h h h h
ﻭ 0648 wāw W w w w w; ū w; o w /w/, /uː/ w veya uu w w u(/w)
ﻱ 064A yāʼ I y y y y; ī y; e y /j/, /iː/ y veya ii y y/i i(/y)
ﺁ 0622 ʼalif madda AEA ā ā, ʼā ʾā ʾâ ā, ʾā ā 'aa | /ʔaː/ eaa 'A a/aa ã
ﺓ 0629 tāʼ marbūṭa @ h, t h, t ẗ h, t h, t t; — ŧ p /a/, /at/ t' T a/ah ë
ﻯ 0649 ʼalif maqṣūra / y ā ỳ ae à à Y /aː/ aaa _A a/aa ą/į
ﻻ FEFB lām ʼalif LA lā lā laʾ lā la lʾ; lā laa /lː/ laa lA la la
ال ʼalif lām AL al- al- ʾˈal al- al al- al-; ál- var. Al- al- l-/çift ünsüz al

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Arapçanın_romanizasyonu&oldid=33849081" sayfasından alınmıştır