İslami feminizm

İslami feminizm, modern düşün hayatında yer bulmaya başlayan melez ideolojilerin bir örneği. İslami paradigma içinde dile getirilen feminist söylem ve uygulamalar bütününe verilen adlandırma. Modern İnsan Hakları bildirgelerinde tüm insanların eşit olduğu söylenirken, İslam dünyasında, gündelik yaşamda geleneksel inanışlar ve dini inanca dayalı, konjonktür ile uyuşmayan kadın-erkek ayrımı ve erkeklerin üstünlüğü söylemine karşı, kadınların eşitliği ve/veya üstünlüğünü savunan bir düşünce sistemiyle İslam düşüncesini harmanlamaya itmiştir.

Tarihçe

İslam dünyasında büyüyen İslamcılık hareketi içinde gelişen İslamcı feminizm, terim olarak İran'da yazar Afsaneh Najmabadeh ve Ziba Mir-Huseyini'nin eserlerinde ve Tahran kadın dergisi Zanan'da (1992 yılında kuruldu) ve Suudi Arabistanlı yazar Mai Yamani tarafından 1996 yılında yayımladığı "Feminism and Islam" kitabında kullanılmıştır. Terim olarak ortaya çıkışı yakın tarihlere rastlasa da Müslüman toplumlarında kadın haklarının müdafaasının yaklaşık yüz yılı aşan bir geçmişi vardır. Batılı ülkelerin Müslüman toplumlara yönelik eleştirilerine cevap niteliği taşıyan ve ilkin ihyacı-reformist İslamcı erkek yazarların eserlerinde yer alan bu müdafaa biçimi kadınların İslam toplumlarında köleden farksız, ikinci sınıf insan muamelesi gördükleri suçlamalarını yok etmeye yönelikti. Kadını aile içerisinde ve yeni nesillerin yetiştirilmesinde birinci derecede önemli gören bu anlayış kadın ile erkeğin bir toplumda birbirlerinden farklı görevleri icra ederek karşılıklı bir tamamlayıcılık işlevi gördüklerini öne sürmekteydi. Ancak özellikle 90'lı yıllarda Müslüman toplumlarını kadınlara verilen haklar itibarıyla değerlendirmeye alan yeni, eğitimli İslamcı kadın yazarlar kuşağı geçmişteki "tamamlayıcı" perspektifin yetersiz olduğu hatta Müslüman toplumlardaki kadının ikincil işlevini hasır altı ettiğini iddia ederek kadın ile erkeğin toplumda tamamen eşit hak ve statüde olması gerektiğini, hatta bunun dinin ilkeleriyle de uyumlu bir şekilde savunulabileceğini ifade etmeye ve bu iddialarını İslam dini içindeki unsurları derinlemesine tahlil ederek göstermeye çalışmışlardır.

Kadının Müslüman bir toplumdaki statüsü bir inanç (ve de bir "sembol") konusu olduğundan İslamiyetin bütünü içinde uzanımları vardır. Bu sebeple Müslüman ülkelerdeki politik ve kültürel tercihler doğrudan kadının "konumu" ile ilişkilendirilerek anlaşılmaya çalışılmakta ve tercihleri "modernite"den yana olanlar kadını "modernleştirme"ye veya "modernleşme"nin içinde İslamiyet için tehlike unsurlar barındıran bir tehdit olarak algılayanlar da bu çabayı geleneksel İslam yaşantısına bir tehdit olarak algılamaktadırlar. İslamcı feministler ise talepleriyle modernite içinde yer alırken kültürel aidiyetleri ve kullandıkları referansları itibarıyla kendilerini "İslamcı" olarak nitelendirmekte ve argümanlarını her iki gruptan farklı bir dil ile inşa etmek arayışına girmektedirler.

Mısırlı araştırmacı Aziza M. Karam (Azîze M. Kerem), kendi ülkesindeki feminist düşünceyi üçlü olarak sınıflandırır: Seküler Feminizm, Müslüman Feminizm ve İslamcı Feminizm. Karam'a göre kadınların cinsiyeti nedeniyle toplumda daha az avantajlı bir konumda sahip olduğunu düşünen ve daha adil cinsiyet ilişkileri geliştirmeye çalışan herkes feministtir, farklılıklar ise feminizm içindeki akım ve türler olarak görülebilir.

İddiaları

İslamcı Feminist yazarlar genel olarak batılı feminist hemcinsleri gibi toplumsal cinsiyet ayırımlarının kökenini kadın ve erkek bedeninde yani "biyoloji"de değil toplumsal bir inşa olarak gördükleri "kültür"de aramaktadırlar. Modernist İslamcı yazar Fazlurrahman'ın tarihselcilik denilen ve Kur'an'daki ayetleri o günün sosyo-ekonomik ve kültürel koşulları içerisinde "anlamlandırma" çabası ve bu yönde kullandığı metodoloji İslamcı feminist yazarlar tarafından Kur'an'daki kadına ilişkin ve kadınla ilgili ayetlerin "anlamı"nı araştırmakta kullanılmakta ve böylelikle Amina Vedud Muhsin'in söyleyişiyle bu yöntemle Kur'an'ın modern kadın için anlamlı gelebilecek bir "okuması" yapılabilmektedir. Muhammed'in sözlerini içeren hadis külliyatına yönelik yaklaşımlarında da İslamcı feminist yazarlar, kadının modern toplumdaki statüsüyle uyuşmayacak ifadeleri içerdiklerini düşündükleri hadislerin geleneksel hadis usulü ve kritiğiyle değerlendirilmesinin yetersiz, eksik ve hatalı olacağını hatta dinin "ataerkil" söylemini kuvvetlendireceğini düşünmekte ve hadislerle ilgili modern, Foucaultçu bir özne-iktidar ilişkisine dayalı bir "okuma" yapmaktadırlar.

27-29 Ekim 2005 tarihlerinde Barselona'da 400'e yakın katılımcının bir araya geldiği Barselona Birinci Uluslararası İslamcı Feminizm Kongresi'nden çıkan sonuçların bazıları:

İslamcı feminizm, egemen cinsiyetçi İslam yorumlarına alternatif olarak ortaya çıkmıştır.
İslamcı feminizm, Kuran ayetlerine ve Kuran'ın erkekegemenliği meşru görmediği yönündeki güçlü inanca dayanmaktadır.
Erkekler de kadınların eşit hak elde etme mücadelesinde yer almalıdır.
Kadınların karar-verici yapılara katılımı desteklenmelidir.
İslami gelenekler temelinde, kadınların mülk sahibi olma, bireysel özgürlük ve ekonomik bağımsızlık hakları savunulmalıdır.
Müslüman kadınların camilere erişebilme hakkı talep edilmelidir.
Müslüman olmayan feministlere, İslam'ın en cinsiyetçi ve gerici yorumlarını tek olası İslam yorumu olarak kabul etmemeleri çağrısında bulunuyoruz. Aksi bir pratik, hakları için savaşan Müslüman kadınlarla, küresel feminist hareket arasındaki işbirliğini engelleyecektir.

Eleştiriler

İslamcı feministlerin iddialarına İslam dünyasından teşvik ve tasvipten şiddetli tenkitlere kadar değişen bir dizi tepkinin doğmasına yol açmıştır. İslamcı feministlerin iddialarının "gerçek" İslam'ın anlaşılması yönünde önemli bir katkı olarak görenler olduğu gibi bu harekete karşı duranlar ve eleştirenler de olmuştur. Bu eleştirilerin temel başlıkları en genel hatlarıyla şu şekilde sıralanabilir:

Feminizmin Batı kaynaklı bir düşünce ve hareket olması dolayısıyla İslam toplumlarının gerçeğiyle ve İslam'ın temel kaideleriyle uyuşmaması.^{[kaynak belirtilmeli]}
Feminizmin farklı bir sosyal, kültürel ve sınıfsal çevrenin kadınlarının taleplerine yanıt vermek üzere ortaya çıkışı.^{[kaynak belirtilmeli]}
Feminizmin Orta Çağ Hristiyanlığının kadına yönelik bakış açısı ve şiddetli uygulamalarının sonucunda ortaya çıktığının iddia edilmesi ve İslamcıların, İslam'ın kadına verdiği değer ve hakların bu tip bir hareketin İslam topraklarında yayılmasına imkân vermeyecek kadar çok olduğunu iddia etmesi.^{[kaynak belirtilmeli]}
Feminizmin, Batı emperyalizminin Müslümanlar arasındaki dayanışmayı yok etme amaçlarına hizmet ettiği iddiası.^{[kaynak belirtilmeli]}
İslamcı feministlerin Kur'an ve Hadis perspektiflerinin ve kullandıkları hermenötik metodolojinin seküler bir dünyanın kendi kutsal metnini incelemekte kullandığı ve temelinde yine seküler bir perpesktifin olduğu pozitivist, rasyonalist, tarihselci yaklaşımları barındırdığı ve dolayısıyla İslamiliğinin tartışmalı oluşu.^{[kaynak belirtilmeli]}

Görüldüğü gibi İslamcı feminizme yönelik siyasi, sosyal, kültürel ve teolojik bakış açılarından eleştiriler yöneltilmiştir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Badran, Margot, Islamic feminism: what's in a name?, Al-Ahram Weekly, 17-23 January 2002.Al-Ahram
Wikipedia İngilizce Vikipedi İslamcı Feminizm sayfası 14 Mayıs 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Şişman, Nazife "Küreselleşmenin Pençesi. İslam'ın Peçesi", Küre Yayınları, İstanbul, 2005.
Muhsin-Amina Wedud, Kur'an ve Kadın, İz Yayıncılık. http://www.iz.com.tr/?git=showdetails&kod=203 7 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Tucker, Judith E. "Arab Women, Old Boundaries, New Frontiers", Indiana University Press, 1993.
Tunç, Harun (2018). “İslamcı Feminizm: Kavramsal Bir Tartışma”, Antakiyat, 1(2): 235-247.
Yıldırım, K. (2019). Kabul ile Red Arasında: İslamî Feminizm, İstanbul: Avesta Yay.
International Congress on Islamic Feminism
Bia Haber Merkezi

Konuyla ilgili yayınlar

Şişman, Nazife "Küreselleşmenin Pençesi. İslam'ın Peçesi", Küre Yayınları, İstanbul, 2005
Avcı, Gültekin "Kıyamet Kadınları-İslamcı ve Modern Kadının Yozlaşması", Metropol Yayınları, İstanbul, 2007
Cündioğlu, Dücane "Philo-Sophia-Loren", Gelenek Yayıncılık, İstanbul, 2004
Ahmed, Leila "Women and Gender in Islam: Historical Roots of a modern Debate, 1992, Yale University Press"
Yamani, Mai "Feminism Behind the Veil: traditional roles and modern aspirations of women in Saudi Arabia"
Barlas, Asma "Believing Women" in Islam Unreading Patriarchal Interpretations of the Qur'an
Mernissi, Fatma "The Veil and the Male Elite: A Feminist Interpretation of Women's Rights in Islam"
Safarian, Alexander "On the History of Turkish Feminism", "Iran and the Caucasus", vol.11.1, Brill, Leiden - Boston, 2007, pp. 141–152.
Svensson, Jonas (2001). Women's Human Rights and Islam. A Study of Three Attempts at Accommodation. Stockholm: Almquist & Wiksell. [1] 27 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

İslamcı Feminizm
Hükümet bize nasıl giyineceğimizi dikte edemez! 24 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Yatakta eşitlik İslami haktır
Islamic Feminism
Women in the Middle East
Exploring Islamic Feminism
Islamic Feminism: Perils and Promises 19 Ekim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
International Congress on Islamic Feminism
The Cultural Construction of Gender in Islam 27 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Feminist Movements in Islam
Asma Barlas
A Gender Jihad For Islam's Future 14 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Mohammed was a Feminist 19 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Aksiyon-İslami Feminizm
Muslim women take charge of their faith 3 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Reformcu ilahiyatçı Amina Wadud Qantara.de

Eleştirel