İş birliği ilkesi
İş birliği ilkesi; Herbert Paul Grice tarafından ortaya atılan, başarılı bir iletişimin gerçekleşmesi için konuşma ediminde konuşurların ortaklaşa hareket etmeye ve yardımlaşmaya yatkınlıklarını ifade eden edimbilimsel bir ilke.[1]
Sosyal bilimler genelinde ve özellikle dilbilimde, iş birliği ilkesi günlük sosyal etkileşimlerde etkili iletişimin nasıl gerçekleştirildiğini açıklar.
Dil felsefesi alanında Paul Grice, bu kavramı edimbilimsel teorisinde tanıtmıştır:
Katkınızı, yer aldığı aşamada, dâhil olduğunuz konuşma alışverişinin kabul edilen amacı veya yönü tarafından gerektirdiği şekilde yapın.[2]:45
Başka bir deyişle: Ne söylemeniz gerekiyorsa, ne zaman gerekiyorsa ve nasıl söylenmesi gerekiyorsa öyle söyleyin. Bunlar, Grice'ın dört konuşma ilkesi ya da Grice kuralları olarak bilinir: Nicelik, nitelik, ilişki ve biçim. Bu ilkeler, insanların konuşmada izlediği kuralları tanımlar.[3] Grice kurallarını uygulamak, söylemler ile kastedilen/anlaşılanlar arasındaki bağlantıyı açıklamanın bir yoludur.
Her ne kadar bu ilke normatif bir emir gibi ifade edilmiş olsa da, insanların genelde konuşma edimi sırasında nasıl davrandığını açıklayan bir "tanım" olarak ortaya çıkmıştır. Lesley Jeffries ve Daniel McIntyre (2010), Grice'ın ilkelerini "konuşmaya katıldığımızda tipik olarak sahip olduğumuz varsayımları kapsayan" bir ifade olarak tanımlar.[4] İlkelerin izleneceği varsayımı, yüzeysel olarak onları ihlal ediyor gibi görünen söylemleri yorumlamaya yardımcı olur; bu tür ihlaller genellikle ifade edilen söyleme ek anlamlar katan sezdirinin mevcut olduğunu gösterir.
Grice'ın konuşma ilkeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]İş birliği ilkesi kavramı, dilbilimci Paul Grice tarafından edimbilimsel teorisinde tanıtılmıştır. Grice, insanların dilden nasıl anlam çıkardıklarını araştırmıştır. 1975 tarihli Logic and Conversation adlı makalesinde[5] ve 1989 tarihli Studies in the Way of Words adlı kitabında[6] Grice, konuşmanın dört ana kategorisi veya ilkesi olan; nicelik, nitelik, ilişki ve biçim üzerine daha spesifik ilkeleri ve alt-kurallarını belirlemiştir.[7][8][9]
Burada, iş birliği ilkelerini izleyen ve etkili bir iletişim gözlemleyen kişilerin belirli rasyonel prensipleri tanımlanmıştır.[3][10] Grice kurallarının uygulanması, söylemlerle onlardan çıkarılan anlam arasındaki bağlantıyı açıklamanın bir yolu olarak görülebilir.
Grice'a göre:[6]
Konuşma alışverişlerimiz genellikle birbirinden kopuk yorumlardan oluşmaz. Eğer öyle olsaydı, mantıklı olmazlardı. Onlar, karakteristik olarak, en azından bir dereceye kadar, işbirlikçi çabalardır; ve her katılımcı, bunlarda bir dereceye kadar ortak bir amaç ya da amaçlar kümesini, ya da en azından karşılıklı kabul edilen bir yönü tanır.
Bu amaç ya da yön başlangıçta belirlenmiş olabilir (örneğin, tartışılacak bir soru önerisiyle), ya da alışveriş sırasında gelişebilir; oldukça belirgin olabilir ya da katılımcılara çok geniş bir hareket alanı bırakacak kadar belirsiz olabilir (örneğin, gündelik bir konuşmada olduğu gibi). Ancak her aşamada, bazı olası konuşma hamleleri, konuşma açısından uygunsuz olarak dışlanacaktır.
Bunu, katılımcıların (diğer koşullar eşit olduğunda) uyması beklenen, kabaca bir genel ilke olarak formüle edebiliriz, yani: Konuşma alışverişinin bulunduğunuz aşamasında, kabul edilen amaç ya da yön doğrultusunda, konuşmaya katkınız gerektiği şekilde olmalıdır. Buna İş birliği İlkesi denebilir.
Böyle bir genel ilkenin kabul edilebilir olduğu varsayımıyla, belki de bazı daha spesifik ilke ve alt-ilkeler, dört kategoride ayırt edilebilir; bunların izlenmesi genel olarak iş birliği ilkesi ile uyumlu sonuçlar verecektir. Kant'a referans vererek, ben bu kategorilere nicelik, nitelik, ilişki ve biçim diyorum.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ İmer, Kâmile; Kocaman, Ahmet; Özsoy, A. Sumru (Eylül 2013). Dilbilim Sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. s. 163.
- ^ Grice, Paul (1975). "Logic and conversation". Cole, P.; Morgan, J. (Ed.). Syntax and semantics. 3: Speech acts. New York: Academic Press. ss. 41-58.
- ^ a b Kordić, Snježana (1991). "Konverzacijske implikature" [Konuşma İmlikatürleri] (PDF). Suvremena Lingvistika (Sırp-Hırvatça). 17 (31–32). s. 89. ISSN 0586-0296. OCLC 440780341. SSRN 3442421 $2. ZDB-ID 429609-6. 2 Eylül 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2019.
- ^ Jeffries, Lesley; McIntyre, Daniel (2010). Stylistics. Cambridge University Press. s. 106.
- ^ Grice, Paul. 1975. "Logic and Conversation." Pp. 41–58 in Syntax and Semantics 3: Speech Acts, edited by P. Cole and J. J. Morgan. New York, NY: Academic Press.
- ^ a b Grice, Paul. 1989. Studies in the Way of Words. Harvard University Press. ISBN 0674852710. Google Books.
- ^ Grandy, Richard E., ve Richard Warner. 2005 December 13. "Paul Grice" (revize 2017 Ekim 9). The Stanford Encyclopedia of Philosophy. 6 Haziran 2021'de erişildi.
- ^ "Grice's Maxims". www.sas.upenn.edu. Erişim tarihi: 6 Haziran 2021.
- ^ Okanda, Mako, Kosuke Asada, Yusuke Moriguchi, ve Shoji Itakura. 2015. "Understanding violations of Gricean maxims in preschoolers and adults." Frontiers in Psychology. DOI:10.3389/fpsyg.2015.00901.
- ^ "Grice's Maxims of Conversation: The Principles of Effective Communication". Effectiviology (İngilizce). 17 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2021.