Transkripsiyon (dilbilim)
Transkripsiyon, çevriyazı[1][Not 1] ya da çeviri yazı[2] konuşmadaki sesleri, onları sonradan tekrar üretebilmek için özel yazılı sembollerle kaydetmektir. Dil bilimciler fonetik transkripsiyon için Uluslararası Fonetik Alfabe'yi kullanırlar. Bunun ASCII karşılığı SAMPA'dır. Örneğin bazı Anadolu ağızlarında "değil", "Gelecek misin?", "Gelemem." sözlerinin söylenişlerine göre "da´l", "del"; "gelcemin?", "gelecaññi?" şekillerinde yazılması gibi.
Daha genelleşmiş anlamıyla transkripsiyon, "Bir ortamdan bir başkasına aktarırken, veriyi, yeni ortamın gerektirebileceği biçime çevirmek"[3] anlamına gelir. Bu anlamıyla terim, yazılı bir kaynağın başka bir ortama dönüştürülmesi için de kullanılabilir. Örneğin bir kitabın sayfalarının görüntülerinin tarayıcı ile elde edilip ondan elektronik bir metin üretilmesi, ses dosyasının yazıya aktarılması veya bir el yazısının matbu hâle dönüştürülmesi gibi.
Transliterasyon, bir yazı sistemine göre yazılmış bir metnin o yazıdaki harflerin değerlerini koruyacak şekilde başka bir yazı sistemine aktarılmasıdır. Transliterasyon işleminde her harf ayrı ayrı çevrilir.
Transkripsiyon ve transliterasyonun farkı
[değiştir | kaynağı değiştir]Transkripsiyondan farklı olarak harf çevirisi (transliterasyon) bir yazı sistemine göre yazılmış bir metnin o yazıdaki harflerin değerlerini koruyacak şekilde başka bir yazı sistemine aktarılmasıdır. Transliterasyonda her harf ayrı ayrı çevrilir, transkripsiyonda ise her ses (fonemler) hedef dilde kendisine en yakın harfe (veya harf grubuna) çevrilir.
Transliterasyonda kaynak metinde kullanılmış harfler, onları kaydetmek için kullanılan alfabede de mevcut olmadığı için, onlar ile mevcut olan harfler arasında bir eşlendirme (gönderme) yapılır. Bu eşlendirme kuralına dayanarak kaynak metindeki metnin tam olarak nasıl yazıldığını çıkarmak mümkündür.
Örneğin modern Yunancada, <η>, <ι> ve <υ> harfleri ile <ει>, <oι> ve <υι> harf birleşimlerinin hepsi; Türkçedeki "i" sesi ile telaffuz edilir. Bunların transkripsiyonunda "i" kullanılabilir. Bunlar arasındaki farklılığı muhafaza etmek gerekirse bunların Latin harfleri ile transliterasyonu, <ē>, <i>, <y>, <ei>, <oi> ve <yi> şeklinde olabilir.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Zeynep Korkmaz'ın Gramer Terimleri Sözlüğü eserinde "çevriyazı" terimi, tanımlandığı başlıkta "çevri-yazı" şeklinde arasında bir kısa çizgi ile ifade edilmiştir. Kitabın diğer yerlerinde ise fonetik yazı, ses yazısı, sesçil yazı terimlerinin başlıklarında, bu terimlerin üçünün de ne demek olduğunu gösteren bir yönlendirme yapılarak "bkz." kısaltması ile "çevri-yazı" başlığına yönlendirme yapılmış. Ancak bu adı geçen üç terimde de ("fonetik yazı", "ses yazısı", "sesçil yazı") yönlendirme "çevri-yazı" olarak değil, "çevriyazı" olarak yazılmıştır. Kitabın sonunda yer alan dizinlerden birisi olan Fransızca dizinde ise Fransızca "transcription" teriminin karşılığı Türkçe "çeviri yazı" olarak verilmiş. Bu "çeviri yazı" versiyonu, ilgili terimin geçtiği asıl başlık olan "çevri-yazı" maddesinde, maddenin adından hemen sonra parantez içinde geçmektedir. Hemen peşinden gelen başka bir parantezde ise bahsi geçen diğer üç terim alternatif olarak geçmektedir ("fonetik yazı", "ses yazısı", "sesçil yazı"). Buradan çıkan sonuç, akademisyen Zeynep Korkmaz'ın, "transkripsiyon" teriminin Türkçeleştirilmiş versiyonu olarak "çevriyazı" kelimesinde karar kıldığıdır. Ancak bu terimin "çevriyazı" olarak mı yoksa "çevri-yazı" olarak mı kullanılması gerektiği hususunda bir karara varamadığı anlaşılmaktadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^
- Vardar, Berke (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual. s. 196. ISBN 9789756542125.
- Rifat, Mehmet; Rifat, Sema; Koş, Ayşenaz; Tekgül, Duygu (2010). Göstergebilim, Dilbilim ve Çeviribilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Sel Yayıncılık. s. 86. ISBN 9789755704760.
- Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. s. 37. ISBN 9751605016.
- ^ * "çeviri yazı". Güncel Türkçe Sözlük (Türk Dil Kurumu). 17 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2020.
- Not: Güncel Türkçe Sözlük, bir dilbilim terimleri sözlüğü değildir.
- ^ TDK Bilişim Terimleri Sözlüğü'nde "çevriyazmak"[ölü/kırık bağlantı]
